NELER ÖĞRENECEĞİM?

“Sürdürülebilir Yaşam ve Geri Dönüşüm” içeriği, 2024 Fen Bilimleri Öğretim Programı’na uygun olarak hazırlanmıştır. Aydınoloji ©

1. Bölüm: Evsel Atıklar ve Geri Dönüşüm
FB.5.7.1.1. Evsel atıklarda geri dönüştürülebilen ve dönüştürülemeyen maddeleri sınıflandırabilme
a) Evsel atıkların niteliklerini tanımlar.
b) Evsel atıkları geri dönüştürülebilen ve dönüştürülemeyen olarak ayrıştırır.
c) Evsel atıkları geri dönüştürülebilen ve dönüştürülemeyen olarak gruplandırır.
ç) Evsel atıkları geri dönüştürülebilen ve dönüştürülemeyen olarak etiketler.
FB.5.7.1.2. Kaynakların etkili kullanımı konusunda geri dönüşümün önemli olduğuna yönelik bilimsel çıkarımda bulunabilme
a) Kaynakların etkili kullanımı ve geri dönüşüme ait nitelikleri tanımlar.
b) Kaynakların etkili kullanımı konusunda geri dönüşümün önemine ilişkin topladığı verileri kaydeder.
c) Kaynakların etkili kullanımı konusunda geri dönüşümün önemine ilişkin verileri değerlendirir.
FB.5.7.1.3. Yakın çevresinde atık yönetiminin uygulanabilirliğine ilişkin deneyimlerini yansıtabilme
a) Yakın çevresinde atık yönetimine ilişkin deneyimlerini gözden geçirir.
b) Yakın çevresinde atık yönetimine ilişkin deneyimlerine dayalı çıkarım yapar.
c) Yakın çevresinde atık yönetimine ilişkin ulaşılan çıkarımları değerlendirir.

“Sürdürülebilir Yaşam ve Geri Dönüşüm” konusunu öğrenirsem günlük yaşamıma faydası olacak mı?

“Sürdürülebilir Yaşam ve Geri Dönüşüm” konusunu öğrendiğinde, günlük yaşamında çok daha bilinçli bir birey olursun. Hangi atığın çöp, hangisinin ise geri dönüştürülebilir değerli bir malzeme olduğunu ayırt edebilirsin. Bu sayede evindeki atıkları doğru şekilde ayırarak hem doğal kaynaklarımızın korunmasına yardımcı olur hem de enerji tasarrufu sağlayarak ailene ve ülke ekonomisine katkıda bulunursun. İsrafı önlemeyi, çevreni nasıl daha temiz tutabileceğini ve gelecek nesillere daha yaşanabilir bir dünya bırakmak için neler yapabileceğini anlarsın.

GEZEGENİMİZ DÜNYA VE BİZİM ROLÜMÜZ

Her gün uyandığımız, oyunlar oynadığımız, okulumuza gittiğimiz ve sevdiklerimizle vakit geçirdiğimiz harika bir evimiz var: Dünya! Tıpkı kendi evimiz gibi, gezegenimizin de temiz ve sağlıklı kalması için hepimizin sorumlulukları bulunuyor. Peki, “sürdürülebilir yaşam” ne anlama geliyor?

Sürdürülebilirlik, en basit tanımıyla, bugünün ihtiyaçlarını karşılarken gelecek nesillerin de kendi ihtiyaçlarını karşılayabilmelerini tehlikeye atmamaktır. Yani, Dünya’nın bize sunduğu su, hava, toprak, ormanlar gibi kaynakları tüketmeden, onları koruyarak ve verimli kullanarak yaşamaktır. Böylece bizden sonra yaşayacak olan çocuklar ve torunlar da en az bizim kadar güzel ve sağlıklı bir Dünya’da yaşama şansına sahip olurlar.

Bu ünitemizde, sürdürülebilir bir yaşamın en önemli adımlarından biri olan atık yönetimi ve geri dönüşüm konularını derinlemesine inceleyeceğiz. Her gün ürettiğimiz atıkların nereye gittiğini, doğaya etkilerini ve bu atıkları nasıl birer hazineye dönüştürebileceğimizi öğreneceğiz.

Hazırsanız, gezegenimizi daha yaşanılır bir yer haline getirmek için heyecan verici bir keşif yolculuğuna çıkalım!

EVSEL ATIKLAR VE GERİ DÖNÜŞÜM

ATIK NEDİR? ÇÖP NEDİR? ARADAKİ FARK!

Günlük hayatımızda sıkça “çöp” ve “atık” kelimelerini birbirinin yerine kullanırız. Ancak aralarında önemli bir fark vardır.

• Atık: Kullanım ömrünü tamamlamış, artık işimize yaramayan ancak geri dönüştürülerek veya farklı şekillerde değerlendirilerek yeniden kullanılabilecek maddelere atık denir. Plastik şişeler, cam kavanozlar, eski gazeteler, metal kutular birer atıktır. Onlar aslında birer ham maddedir!
• Çöp: Geri dönüştürülemeyen, yeniden değerlendirilemeyen ve hiçbir işe yaramayan atıklara ise çöp denir. Örneğin, kirlenmiş peçeteler, yemek artıkları, kırık porselen tabaklar birer çöptür.

Unutmayalım: Her çöp bir atıktır ama her atık çöp değildir! Amacımız, ürettiğimiz atıkların çöp olmasını engellemektir.

EVSEL ATIKLARIMIZI TANIYALIM

Evlerimizde, okulumuzda, iş yerlerinde yani yaşam alanlarımızda ürettiğimiz atıklara evsel atık denir. Bu atıklar genellikle iki ana gruba ayrılır:

1. Katı Atıklar: Plastik, cam, metal, kâğıt, kumaş parçaları, pil, elektronik eşyalar, mobilyalar ve yiyecek artıkları gibi maddelerdir.
2. Sıvı Atıklar: Bulaşık ve çamaşır suları, banyo suları ve kullanılmış kızartma yağları gibi maddelerdir.

ATIKLARIN SINIFLANDIRILMASI

Atıkları doğru yönetmenin ilk adımı, onları doğru şekilde sınıflandırmaktır. Evsel atıkları temel olarak iki büyük gruba ayırabiliriz:

A) GERİ DÖNÜŞTÜRÜLEBİLEN ATIKLAR

Bu atıklar, çeşitli işlemlerden geçirilerek yeni ürünlerin ham maddesi olarak kullanılabilir. Bu sayede doğal kaynaklarımızı korumuş oluruz. Başlıca geri dönüştürülebilen atık grupları şunlardır:

• KÂĞIT ve KARTON: Gazeteler, dergiler, kitaplar, defterler, karton kutular, mektup zarfları.
  • Ne olmaz? Yağlı ve ıslak kâğıtlar, kullanılmış peçeteler, duvar kağıtları geri dönüştürülemez.
• PLASTİK: Su ve meşrubat şişeleri (PET), şampuan ve deterjan kutuları, yoğurt kapları, plastik poşetler.
  • Ne olmaz? Yağlı ve yemek artığı bulaşmış plastik kaplar, oyuncaklar (genellikle farklı plastik türlerinden yapıldığı için).
• CAM: İçecek şişeleri, kavanozlar, cam bardaklar, parfüm şişeleri.
  • Ne olmaz? Kırık porselen ve seramik tabaklar, ampuller, ayna, pencere camları geri dönüştürülemez. Bu malzemelerin erime sıcaklıkları farklı olduğu için standart cam geri dönüşümüne uygun değildir.
• METAL: Meşrubat ve konserve kutuları, alüminyum folyo, metal kapaklar.
  • Ne olmaz? Boya ve kimyasal madde kutuları tehlikeli atık sınıfına girebilir.

B) GERİ DÖNÜŞTÜRÜLEMEYEN ATIKLAR (ÇÖPLER)

Bu atıklar, mevcut teknolojilerle yeniden ham madde olarak kullanılamaz ve genellikle düzenli depolama sahalarına gönderilir.

• Yemek artıkları, meyve ve sebze kabukları (Bunlar kompost yapılarak gübreye dönüştürülebilir, bu da bir geri kazanım yöntemidir).
• Kirlenmiş ve yağlanmış kâğıtlar, peçeteler.
• Kırık tabaklar, bardaklar (porselen, seramik).
• Bebek bezleri.
• Sigara izmaritleri.

ÖZEL ATIKLAR

Bazı evsel atıklar, içerdikleri zararlı maddeler nedeniyle diğer atıklardan ayrı toplanmalıdır. Bunları normal çöp kutusuna veya geri dönüşüm kutularına atmak toprağa, suya ve canlılara büyük zarar verir.

• ATIK PİLLER: Piller cıva, kurşun, kadmiyum gibi ağır metaller içerir. Doğaya atıldığında bu zehirli maddeler toprağa ve yeraltı sularına karışır. Atık piller, okullarda, marketlerde ve muhtarlıklarda bulunan Atık Pil Toplama Kutularına (TAP) atılmalıdır.
• ATIK YAĞLAR: Özellikle kızartma sonrası ortaya çıkan bitkisel atık yağlar, lavaboya döküldüğünde su borularını tıkamakla kalmaz, denizlere ve göllere ulaştığında su yüzeyini kaplayarak suyun oksijen almasını engeller ve canlıların ölümüne neden olur. 1 litre atık yağ, 1 milyon litre temiz suyu kirletebilir! Bu yağlar biriktirilerek belediyelerin belirlediği Atık Yağ Toplama Noktalarına teslim edilmelidir.
• ELEKTRONİK ATIKLAR (E-ATIK): Kullanılmayan telefonlar, şarj aletleri, bozuk kumandalar, kablolar gibi atıklar da zararlı maddeler içerir. Bu atıklar, belediyelerin E-atık toplama noktalarına veya bazı büyük teknoloji mağazalarına bırakılmalıdır.
• İLAÇLAR: Tarihi geçmiş veya kullanılmayan ilaçlar kesinlikle çöpe veya tuvalete atılmamalıdır. Eczanelere teslim edilerek güvenli bir şekilde imha edilmeleri sağlanmalıdır.

GERİ DÖNÜŞÜM NEDİR VE NASIL YAPILIR?

Geri dönüşüm, kullanım dışı kalan ve geri dönüştürülebilen atık malzemelerin çeşitli işlemlerden geçirilerek tekrar ham madde olarak üretim sürecine kazandırılmasıdır.

Geri dönüşümün üzerinde genellikle şu sembol bulunur:

Bu sembol, bir ürünün geri dönüştürülebilir malzemeden yapıldığını veya geri dönüştürülmüş malzemeler içerdiğini gösterir.

Geri Dönüşümün Aşamaları

1. Toplama ve Ayrıştırma: Her şey, bizim atıkları evimizde, okulumuzda doğru kutulara atmamızla başlar. Bu atıklar toplanarak geri dönüşüm tesislerine getirilir. Burada türlerine göre (plastik, cam, kağıt vb.) detaylı olarak ayrıştırılır.
2. İşleme: Ayrıştırılan atıklar temizlenir, parçalanır, ezilir ve eritilir. Örneğin, plastikler küçük parçacıklara (granül) dönüştürülür, camlar eritilerek sıvı hale getirilir, kağıtlar suyla karıştırılarak hamur haline getirilir.
3. Yeni Ürünlerin İmalatı: Elde edilen bu ham maddeler, fabrikalarda yepyeni ürünlere dönüştürülür.

GERİ DÖNÜŞÜM NEDEN BU KADAR ÖNEMLİ?

Geri dönüşüm yapmak sadece bir tercih değil, gezegenimizin geleceği için bir zorunluluktur. Peki neden?

1. Doğal Kaynaklarımızı Korur

• Kâğıt geri dönüşümü sayesinde ağaçların kesilmesi önlenir. (1 ton kullanılmış kağıt geri dönüştürüldüğünde 17 ağacın kesilmesi önlenir.)
• Metal geri dönüşümü sayesinde demir, bakır, alüminyum gibi madenlerin çıkarılması için toprağın kazılmasına daha az ihtiyaç duyulur.
• Plastik geri dönüşümü sayesinde en önemli ham maddelerden biri olan petrolün tüketimi azalır.

2. Enerji Tasarrufu Sağlar

• Yeni bir ürünü sıfırdan, yani ham maddesinden üretmek, geri dönüştürülmüş malzemeden üretmekten çok daha fazla enerji gerektirir.
• Bir alüminyum kutuyu geri dönüştürmek, sıfırdan üretmeye göre %95 daha az enerji harcar. Bu tasarrufla bir televizyonu 3 saat çalıştırabiliriz!
• Plastik geri dönüşümü ile %50-60 oranında enerji tasarrufu sağlanır.

3. Çevreyi Korur ve Kirliliği Azaltır

• Geri dönüşüm, çöp sahalarına (depolama alanlarına) giden atık miktarını azaltır. Bu sahalar hem çok yer kaplar hem de toprağı ve yeraltı sularını kirletir.
• Sıfırdan üretim sırasında ortaya çıkan hava ve su kirliliği, geri dönüşüm sayesinde önemli ölçüde azalır.
• Doğaya atılan plastik ve diğer atıkların hayvanlara zarar vermesi engellenir.

4. Ülke Ekonomisine Katkı Sağlar

• Geri dönüşüm, ham madde ithalatını (dışarıdan alımını) azaltarak ülke ekonomisine katkı sağlar.
• Geri dönüşüm tesisleri, yeni iş imkanları yaratır.

ÇEVREMİZDE ATIK YÖNETİMİ VE BİZİM SORUMLULUKLARIMIZ

Artık atıkların ne olduğunu, nasıl sınıflandırıldığını ve geri dönüşümün önemini biliyoruz. Peki, bu bilgileri günlük hayatımızda nasıl uygulayacağız?

Okulda ve Evde Ne Yapabiliriz?

• Ayrı Kutular Kullanmak: Evimizde ve sınıfımızda kağıt, plastik, cam ve metal atıklar için ayrı kutular veya poşetler oluşturabiliriz.
• Doğru Kutuya Atmak: Sokaklarda ve okulumuzda gördüğümüz renkli geri dönüşüm kutularını doğru kullanmalıyız. Genellikle:
  • Mavi Kutu: Kağıt ve Karton
  • Sarı Kutu: Plastik
  • Yeşil Kutu: Cam
  • Gri Kutu: Metal
• Temiz ve Kuru Atmak: Geri dönüşüm kutularına atacağımız ambalajların içini sudan geçirip kurutmalıyız. Yemek artığı bulaşmış ambalajlar geri dönüşüm sürecini bozar.
• Hacim Küçültmek: Plastik şişeleri ve karton kutuları ezerek veya katlayarak kutularda daha az yer kaplamalarını sağlayabiliriz.
• Bilinçlendirmek: Ailemizi, arkadaşlarımızı ve komşularımızı geri dönüşüm konusunda bilgilendirebiliriz. Unutmayın, bilgi paylaştıkça çoğalır!

Bilim Sözü:
“Kendi başına bir ışık oI. Ödünç aIınmış ışıkIa yaşama.” -Osho

İçerik Sürümü: 1.0
Son Güncelleme: 7 Temmuz 2025

Kaynakça

Aşağıda belirtilenler dışında; 3D çizimler, kaplama tasarımları, yapay zeka çalışmaları, sesler, mixing, mastering, animasyon, senaryo ve kodlama: aydınoloji

Akademik Kaynakça

Fen Bilimleri Öğretim Programı (2024) T.C. Milli Eğitim Bakanlığı. 2024 Müfredatı

CPO Science. (2013). Foundations of Physical Science. CPO Science.

DK Publishing. (2014). Eyewitness Books: Electricity. Dorling Kindersley.

Hewitt, P. G. (2015). Conceptual Physics (12th ed.). Pearson.

Prentice Hall. (2009). Science Explorer: Electricity and Magnetism. Pearson Prentice Hall.

Usborne Publishing. (2015). The Usborne Science Encyclopedia. Usborne Publishing Ltd.

Kullanılan Yapay Zeka Sistemleri

Dil Denetimi: AU-GPT 4.5

Psikolojik Denetim: AU-GPT 4.5

Diğer: ChatGPT

Diğer: Gemini

Diğer: DeepSeek