6. Sınıf 3. Ünite: Bitki ve Hayvanlarda Üreme, Büyüme ve Gelişme

NELER ÖĞRENECEĞİM?

“Bitki ve Hayvanlarda Üreme, Büyüme ve Gelişme“ içeriği, 2024 Fen Bilimleri Öğretim Programı’na uygun olarak hazırlanmıştır. Aydınoloji ©

1. Bölüm: Bitki ve Hayvanlarda Üreme, Büyüme ve Gelişme
FB.6.3.1.1. Eşeyli ve eşeysiz üremeyi karşılaştırabilme
a) Eşeyli ve eşeysiz üreme ile ilgili özellikleri belirler.
b) Eşeyli ve eşeysiz üreme ile benzerlikleri listeler.
c) Eşeyli ve eşeysiz üreme ile ilgili farklılıkları listeler.
FB.6.3.1.2. Bitkilerde üreme, büyüme ve gelişme hakkında bilimsel çıkarım yapabilme
a) Bitkilerde üreme, büyüme ve gelişmeye etki eden temel faktörleri tanımlar.
b) Bitkilerde üreme, büyüme ve gelişmeye etki eden temel faktörlere ilişkin topladığı verileri kaydeder.
c) Bitkilerde üreme, büyüme ve gelişmeye etki eden temel faktörlere ilişkin verileri değerlendirir.
FB.6.3.1.3. Tohumun çimlenmesine etki eden faktörlere ilişkin hipotez oluşturabilme
a) Tohumun çimlenmesine etki eden faktörleri tanımlar.
b) Tohumun çimlenmesine etki eden faktörlerin neden sonuç ilişkilerini belirler.
c) Tohumun çimlenmesine etki eden faktörlere ait değişkenleri belirler.
ç) Tohumun çimlenmesine etki eden faktörlere ait belirlediği değişkenleri kontrol eder.
d) Tohumun çimlenmesine etki eden faktörlere ait önerme sunar.
FB.6.3.1.4. Hayvanlarda üreme, büyüme ve gelişme hakkında bilimsel çıkarım yapabilme
a) Hayvanlarda üreme, büyüme ve gelişmeye etki eden temel faktörleri tanımlar.
b) Hayvanlarda üreme, büyüme ve gelişmeye etki eden temel faktörlere ilişkin topladığı verileri kaydeder.
c) Hayvanlarda üreme, büyüme ve gelişmeye etki eden temel faktörlere ilişkin verileri değerlendirir.
FB.6.3.1.5. İnsanda üremeyi sağlayan yapı ve organlar arasındaki ilişkileri çözümleyebilme
a) İnsanda üremeyi sağlayan yapı ve organları poster/şema üzerinde belirler.
b) İnsanda üremeyi sağlayan yapı ve organlar arasındaki ilişkileri belirler.

“Bitki ve Hayvanlarda Üreme, Büyüme ve Gelişme” konusunu öğrenirsem günlük yaşamıma faydası olacak mı?

Bu içeriği okduğunda “Bitki ve Hayvanlarda Üreme, Büyüme ve Gelişme“ konusunda anlamadığın noktaları öğreneceksin. Günlük hayatta doğadaki canlıların nasıl ürediği ve üretildiği konusunda bilgi sahibi olacak; çiftçilik, bitki tarımı ve canlıların sağlığı üzerine yeni bilgiler öğreneceksin.

Üreme Nedir?

Canlılar doğar, büyür, gelişir ve ölür. Ancak dünyadaki yaşamın devam etmesi için sadece yaşamak yetmez. Canlılar, kendilerine benzeyen yeni canlılar oluşturmak zorundadır. İşte bu olaya “üreme” denir.

Üreme, canlıların soylarını devam ettirebilmek için kendilerine benzeyen yeni bireyler oluşturmasıdır. Eğer canlılar üreyemeseydi, bir süre sonra dünyada hiç canlı kalmazdı. Bu yüzden üreme, canlılığın sürmesi için önemlidir.

Canlıların Yaşam Döngüsü

Bir canlının yaşamı belli aşamalardan oluşur:

1. Doğar
2. Büyür
3. Gelişir
4. Ürer
5. Ölür

Üreme, bu döngüde türün devamlılığını sağlama görevini yapar.

Canlılar iki şekilde ürer:

• Eşeyli üreme
• Eşeysiz üreme

Bu dersimizde sadece temel farklarını ve tanımlarını öğreneceğiz. Detaylara sonraki derslerde gireceğiz.

Eşeysiz Üreme Nedir?

Eşeysiz üreme, bir canlının tek başına, yani başka bir canlıya ihtiyaç duymadan kendisine benzer yeni canlılar oluşturmasıdır. Bu tür üremede anne ya da baba yoktur, yalnızca bir canlı vardır.

Örnek:
Bir deniz yıldızı ikiye bölündüğünde her parçası yeni bir deniz yıldızı oluşturabilir. Bu eşeysiz üremeye örnektir.

Eşeyli Üreme Nedir?

Eşeyli üreme, iki farklı canlıdan gelen üreme hücrelerinin birleşmesiyle yeni bir canlının oluşmasıdır. Bu hücrelere sperm / polen ve yumurta denir. Genellikle bir anne ve bir baba vardır.

Örnek:
İnsanlar, kediler, köpekler, kuşlar, çiçekli bitkiler, balıklar gibi canlılar eşeyli ürer.

Hatırlayalım:

• Üreme, canlılığın temel özelliklerinden biridir.
• Eşeysiz üreme, bir canlının tek başına üremesidir.
• Eşeyli üreme, iki canlının birlikte yeni bir canlı oluşturmasıdır.

Eşeysiz Üreme Türleri

Canlılar iki şekilde ürer: eşeyli ve eşeysiz. Bu bölümde, eşeysiz üremeyi tanıyacağız.

Eşeysiz Üreme Nedir?

Eşeysiz üreme, bir canlının tek başına kendine benzeyen yeni bireyler oluşturmasıdır. Yani bu üreme türünde ne anne ne de baba vardır. Tek bir canlı yeterlidir.

Yeni oluşan canlılar, ana canlının aynısıdır. Genetik özellikleri birbirinin tıpatıp aynısı olur.

Eşeysiz Üreme Türleri

Eşeysiz üreme farklı şekillerde olabilir. Şimdi bunları tek tek inceleyelim.

1. Bölünme ile Üreme

Bazı tek hücreli canlılar kendilerini ikiye bölerek çoğalır.

• Önce hücre içindeki yapılar kendini kopyalar.
• Sonra canlı ikiye ayrılır ve iki yeni canlı oluşur.

Örnek: Amip, terliksi hayvan (Paramesyum)

2. Tomurcuklanma ile Üreme

Ana canlının vücudunda küçük bir çıkıntı oluşur. Bu çıkıntı zamanla büyür ve yeni bir canlıya dönüşür.

• Yeni canlı, bir süre sonra ana canlıdan ayrılır.

Örnek: Hidra, bira mayası

3. Vejetatif (Çelikle) Üreme

Bazı bitkiler, gövde, yaprak veya kök gibi bölümlerinden yeni bitkiler oluşturabilir.

Örnek:

• Çilek: Yerde sürünen dallarından yeni bitki çıkar.
• Patates: Yumrularından yeni bitki büyür.

4. Rejenerasyon (Yenilenme) ile Üreme

Bazı canlıların kopan parçaları kendini tamamlayabilir. Hatta bu parçadan tamamen yeni bir canlı da oluşabilir.

Örnek:

• Deniz yıldızının kolu koparsa o koldan yeni bir deniz yıldızı oluşabilir.

Eşeysiz Üremenin Özellikleri

• Tek (tek eşey) canlı yeterlidir.
• Hızlı gerçekleşir.
• Yeni bireyler ana canlıya tamamen benzer.
• Genetik çeşitlilik yoktur.
• Genellikle basit yapılı canlılarda görülür.

Eşeyli Üreme Nedir?

Eşeyli üreme, iki farklı canlıdan gelen üreme hücrelerinin birleşmesiyle yeni bir canlının oluşmasıdır.

Bu üreme hücrelerine şöyle denir:

• Sperm: Erkek üreme hücresi
• Yumurta: Dişi üreme hücresi

Sperm ve yumurta birleşince, yeni bir canlının ilk hali olan zigot oluşur. Zigot gelişerek yavruyu meydana getirir.

Eşeyli Üremenin Özellikleri

• İki canlıya (anne ve baba) ihtiyaç vardır.
• Yavrular, anne ve babaya benzer ama tıpatıp aynı değildir.
• Genetik çeşitlilik görülür.
• Genellikle daha karmaşıktır ve daha uzun sürer.
• Hayvanların çoğunda ve birçok bitkide görülür.

Eşeyli ve Eşeysiz Üreme Arsındaki Benzerlik ve Farklılıklar

Canlıların çoğalmasını sağlayan iki yol vardır: eşeysiz üreme ve eşeyli üreme. Önceki derste eşeysiz üremeyi tanıdık. Bu derste eşeyli üremeyi öğreneceğiz ve bu iki üreme şeklini karşılaştıracağız.

Bitkilerde Üreme, Büyüme ve Gelişme

Çiçekli Bitkilerde Üreme ve Tozlaşma

Bitkiler de canlıdır ve nesillerini sürdürmek için ürerler. Bu bölümde çiçekli bitkilerin nasıl ürediğini, hangi kısımlarla bu işi gerçekleştirdiğini ve “tozlaşma” denilen olayı öğreneceğiz.

Çiçekli Bitkilerde Üreme

Bitkilerin bir kısmı çiçek açar. Bu bitkilere çiçekli bitkiler denir. Çiçekler, bitkinin üreme organlarıdır. Yeni bir bitki oluşması için çiçekteki bazı bölümler birlikte çalışır.

Çiçeğin Kısımları ve Görevleri

1. Çanak Yaprak: Çiçeğin en dış kısmıdır. Tomurcuk halindeyken çiçeği korur.
2. Taç Yaprak: Renkli ve güzel kokuludur. Böcekleri ve arıları kendine çeker.
3. Erkek Organ (Stamen):
   • Başçık (Anter): Polen üretir. Polen, erkek üreme hücresidir.
   • Sapçık: Başçığı taşır.
4. Dişi Organ (Karıncık):
   • Tepecik: Polenlerin üzerine yapıştığı kısımdır.
   • Dişicik Borusu: Polenlerin yumurtalığa ulaştığı kanaldır.
   • Yumurtalık: Dişi üreme hücresi (yumurta) burada bulunur.

Tozlaşma Nedir?

Tozlaşma, erkek organdan çıkan polenlerin dişi organdaki tepeciğe taşınmasıdır. Bu olay olmadan döllenme gerçekleşemez.

Tozlaşmayı sağlayanlar:

• Rüzgâr
• Su
• Arılar, kelebekler gibi böcekler

Döllenme ve Tohum Oluşumu

Polenler, dişi organın tepeciğine ulaştıktan sonra yumurtalıkta bulunan yumurta ile birleşir. Bu olaya döllenme denir.

Döllenme sonucunda tohum oluşur. Tohum gelişip büyüdüğünde yeni bir bitkiyi oluşturur.

Kısaca Özetleyelim

• Çiçekli bitkilerde üreme çiçekle olur.
• Erkek üreme hücresi polendir.
• Dişi üreme hücresi yumurtadır.
• Tozlaşma, polenlerin dişi organa taşınmasıdır.
• Döllenme, polen ile yumurtanın birleşmesidir.
• Döllenmeden sonra tohum oluşur.

Bitkilerde Büyüme ve Gelişmeyi Etkileyen Faktörler

Bitkiler tohumdan çıkar, büyür ve gelişir. Ancak bu süreç kendiliğinden olmaz. Bitkilerin büyüyüp gelişebilmesi için bazı koşulların sağlanması gerekir.

Bu derste, bir bitkinin sağlıklı büyümesi için nelere ihtiyaç duyduğunu öğreneceğiz.

Bitkilerin Büyümesi ve Gelişmesi Nedir?

• Büyüme: Bitkinin boyunun uzaması, köklerinin gelişmesi, yapraklarının çoğalmasıdır.
• Gelişme: Bitkinin olgunlaşması, çiçek açması ve meyve vermesidir.

Büyüme ve gelişme bir arada gerçekleşir.

Bitkilerin Büyümesini Etkileyen Temel Faktörler

1. Su:
   • Tohumun çimlenmesi için gereklidir.
   • Bitki, suyla birlikte topraktan besin alır.
   • Susuz kalan bitkiler solgunlaşır ve büyüyemez.
2. Işık:
   • Bitkiler fotosentez yaparak kendi besinlerini üretir.
   • Güneş ışığı olmazsa bitki yeterli enerji üretemez.
3. Sıcaklık:
   • Her bitkinin büyüyebileceği bir sıcaklık aralığı vardır.
   • Çok sıcak ya da çok soğuk ortamlarda büyüme yavaşlar.
4. Toprak ve Besin Maddeleri:
   • Toprak, bitkinin tutunduğu ve besin aldığı yerdir.
   • Zengin topraklarda bitki daha sağlıklı büyür.
5. Hava (Oksijen ve Karbondioksit):
   • Bitkiler de canlıdır ve solunum yapar.
   • Kökler, topraktaki oksijeni kullanır.
   • Yapraklar, havadaki karbondioksitle fotosentez yapar.

Bilgi Notu

Tüm bu faktörler bir arada ve uygun düzeyde bulunmazsa bitkinin büyümesi durabilir. Bu nedenle çevre koşulları, bitki yaşamı için çok önemlidir.

Etkinlik Önerisi (Evde Yapılabilir)

Küçük saksılara aynı türden üç tohum ekin.

• Birine hiç su vermeyin, ışıklı bir ortama bırakın.
• Birine su verin, karanlıkta bırakın.
• Üçüncüsüne su verin, ışıklı bir ortama bırakın.

Bir hafta boyunca gelişimlerini gözlemleyin. Hangi koşulların büyümeye etki ettiğini fark edin.

Tohumun Çimlenmesi

Tohum, bir bitkinin yeni bireyini oluşturacak embriyoyu içinde taşıyan yapıdır. Tohumun toprağa düştükten sonra uygun koşullarda canlanarak yeni bir bitkiye dönüşmesine “çimlenme” denir.

Çimlenmeye Etki Eden Faktörler

1. Su: Yeterli su olmazsa tohum çimlenemez.
2. Oksijen: Tohum, enerji üretimi için oksijen kullanır. Havalandırılmamış, suyla dolu topraklarda çimlenme zorlaşır.
3. Sıcaklık: Çimlenme için uygun sıcaklık çok önemlidir. Örneğin, fasulye tohumları genellikle 20-30 °C’de iyi çimlenir.
4. Işık: Bazı tohumlar ışıkta, bazıları karanlıkta daha iyi çimlenir.
5. Tohumun Sağlığı: Sağlıklı ve canlı tohumlar daha kolay çimlenir.

Çimlenme Nasıl Olur?

1. Su Alımı: Tohum, çimlenmeye başlamak için öncelikle suya ihtiyaç duyar. Su, tohumun kabuğunu yumuşatır ve embriyonun harekete geçmesini sağlar.
2. Hava: Tohumun oksijene ihtiyacı vardır. Çünkü embriyo, büyüyüp gelişmek için solunum yapar.
3. Uygun Sıcaklık: Her bitkinin çimlenme için ideal sıcaklık aralığı vardır. Çok soğuk veya çok sıcak ortamlar çimlenmeyi engeller.
4. Işık: Bazı tohumlar çimlenmek için ışığa ihtiyaç duyar, bazıları ise ışık görmeden çimlenir.

Çimlenmenin Aşamaları

• Şişme: Tohum suyu alır, kabuğu yumuşar.
• Kökçüğün Çıkması: İlk olarak embriyonun kökçüğü toprak içine doğru büyür.
• Sürgünün Çıkması: Kökten sonra sürgün toprak yüzeyine çıkar.
• Yaprakların Gelişimi: Sürgün toprak yüzeyinde yapraklarını açar ve fotosenteze başlar.

Örnekler:

• Fasulye: Su, oksijen ve uygun sıcaklıkta çimlenir. Işık önemli değildir.
• Marul: Işığa ihtiyaç duyar, karanlıkta çimlenmez.

Hayvanlarda Üreme, Büyüme ve Gelişme

1. Hayvanlarda Üreme Çeşitleri

Hayvanlar eşeyli ve eşeysiz olmak üzere iki şekilde ürer:

• Eşeyli Üreme:
  • Sperm (erkek üreme hücresi) ve yumurta (dişi üreme hücresi) birleşerek zigot denilen tek hücreyi oluşturur.
  • Örnekler: Kedi, köpek, kuş, balık vb.
  • Avantajı: Genetik çeşitlilik sağlar.
• Eşeysiz Üreme:
  • Tek bir ebeveynden genetik olarak aynı yavrular oluşur.
  • Hayvanlar İçin Çeşitleri:
    • Rejenerasyon: Deniz yıldızı, planarya (kopan parçadan yeni birey oluşur).

Etkinlik: Aşağıdaki tabloya örnek hayvanları yazınız.

2. Hayvanlarda Büyüme ve Gelişmeye Etki Eden Faktörler

• Genetik Faktörler: Türün DNA’sı büyüme hızını ve boyutunu belirler.
• Çevresel Faktörler:
  • Beslenme: Yetersiz beslenme gelişimi yavaşlatır.
  • Sıcaklık: Soğuk kanlı hayvanların metabolizması sıcaklığa bağlıdır.
  • Su ve Oksijen: Hücrelerin enerji üretimi için gereklidir.

Deney Tasarlayalım:

• Hipotez: “Balık yavrularının büyümesi su sıcaklığına bağlıdır.”
• Değişkenler:
  • Bağımsız: Su sıcaklığı (20°C, 25°C, 30°C).
  • Bağımlı: Balıkların boyutundaki artış.
  • Kontrol: Aynı tür balık, aynı yem miktarı.

3. Hayvanlarda Gelişim Süreçleri

• Başkalaşım (Metamorfoz): Bazı canlılar yumurtadan çıktıktan sonra farklı evreler geçirir.
  • Kurbağa: Yumurta → Larva (iribaş) → Ergin kurbağa.
  • Kelebek: Yumurta → Tırtıl → Pupa → Kelebek.

İnsanda Üreme Sistemi

1. Üreme Organları ve Görevleri

• Erkek Üreme Sistemi:
  • Testis: Sperm üretme görevi bulunur. Ayrıca testosteron hormonu üretilir. Sperm hücreleri sıcağa dayanıklı olmadığı için burada tutulur.
  • Sperm Kanalı: Spermleri dışarı taşır.
  • Salgı Bezleri: Sperm hareketini kolaylaştıran sıvı üretir.
  • Penis: Spermlerin vücuttan atılmasını sağlar.

• Dişi Üreme Sistemi:
  • Yumurtalık: Yumurta üretir.
  • Yumurta Kanalı: Yumurtalıklarda üretilen yumurtanın rahme iletildiği yer.
  • Rahim: Döllenmiş yumurtanın geliştiği yer.
  • Vajina: Doğum kanalı.

2. Döllenme ve Embriyo Gelişimi

1. Döllenme: Sperm ve yumurta birleşir ve zigot oluşur.
2. Embriyo: Zigot bölünerek rahime yerleşir.
3. Fetüs: 8. haftadan itibaren organlar gelişir.
4. Doğum: Yaklaşık 9 ay sonra gerçekleşir.

3. Ergenlik Dönemi ve Değişimler

• Fiziksel Değişimler:
  • Erkeklerde: Ses kalınlaşır, kas gelişimi artar.
  • Kızlarda: Göğüsler büyür, âdet döngüsü başlar. (Adet döngüsü yumurta üretim ve kullanılmayan yumurtanın atılması sürecidir ve insanlarda 28 gün sürer)
• Duygusal Değişimler: Özgürlük ve bağımsızlık arayışı, kimlik sorgulaması.

Tartışma Sorusu:
“Ergenlik döneminde sağlıklı beslenme neden önemlidir?”

Bilim Sözü:
“Dünyaya nasıl göründüğümü bilmiyorum; ama ben kendimi, henüz keşfedilmemiş gerçeklerle dolu bir okyanusun kıyısında oynayan, düzgün bir çakıl taşı ya da güzel bir deniz kabuğu bulduğunda sevinen bir çocuk gibi görüyorum.” -Isaac Newton

İçerik Sürümü: 1.0
Son Güncelleme: 6 Haziran 2025

Kaynakça

Aşağıda belirtilenler dışında; 3D çizimler, kaplama tasarımları, yapay zeka çalışmaları, sesler, mixing, mastering, animasyon, senaryo ve kodlama: aydınoloji

Akademik Kaynakça

Fen Bilimleri Öğretim Programı (2024) T.C. Milli Eğitim Bakanlığı. 2024 Müfredatı

Campbell, N. A., Reece, J. B., et al. (2014).
Biology (10th Edition). Pearson Education.

National Research Council (NRC). (2012).
A Framework for K-12 Science Education: Practices, Crosscutting Concepts, and Core Ideas.
The National Academies Press.

Bybee, R. W. (2013).
The BSCS 5E Instructional Model: Creating Teachable Moments.
NSTA Press.

Sadava, D. E., Hillis, D. M., Heller, H. C., & Berenbaum, M. R. (2014).
Life: The Science of Biology (10th Edition). Sinauer Associates.

American Association for the Advancement of Science (AAAS). (2001).
Atlas of Science Literacy. Project 2061.

National Geographic Education & Encyclopaedia Britannica (Çocuklara yönelik sadeleştirilmiş bilimsel bilgiler referans alınmıştır.)

PubMed Central (Bilimsel Makaleler): www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc
Anahtar kelime: “animal reproduction middle school education”.

TÜBİTAK – Ergenlik Dönemi – Ekim 2005 Bilim Teknik Dergisi Arşivi: https://services.tubitak.gov.tr/edergi/yazi.pdf?dergiKodu=4&cilt=38&sayi=524&sayfa=34&yaziid=20185

Görsel Kaynakça

https://www.vecteezy.com/vector-art/23515359-illustration-of-male-human-reproductive-system-vector

A.houghton19, CC BY-SA 4.0 https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0, via Wikimedia Commons

Photo by Alexas Fotos: https://www.pexels.com/photo/close-up-of-honeybee-pollinating-daisy-flower-32366596/

Photo by Gelgas Airlangga: https://www.pexels.com/photo/shallow-focus-of-sprout-401213/

Kullanılan Yapay Zeka Sistemleri

Dil Denetimi: AU-GPT 4.5

Görsel Üretim Desteği: https://chatgpt.com

İçerik Üretim Desteği: https://chat.deepseek.com

Psikolojik Denetim: AU-GPT 4.5