6. Sınıf 3. Ünite: Denetleyici ve Düzenleyici Sistemler

NELER ÖĞRENECEĞİM?

“Denetleyici ve Düzenleyici Sistemler” içeriği, 2024 Fen Bilimleri Öğretim Programı’na uygun olarak hazırlanmıştır. Aydınoloji ©

2. Bölüm: Denetleyici ve Düzenleyici Sistemler
FB.6.3.2.1. Sinir sisteminin görevlerini model üzerinde gözlemleyebilme
a) Sinir sisteminin özelliklerini tanımlar.
b) Sinir sistemini model üzerinde inceler.
c) Sinir sisteminin görevlerini açıklar.
FB.6.3.2.2. İç salgı bezlerinin vücut için önemini yapılandırabilme
a) İç salgı bezlerini inceleyerek mantıksal ilişkiler ortaya koyar.
b) İç salgı bezlerinin vücut için önemini uyumlu bir bütün olarak açıklar.
FB.6.3.2.3. Çocukluktan ergenliğe geçişte oluşan bedensel ve ruhsal değişimleri genelleyebilme
a) Çocukluktan ergenliğe geçişte oluşan değişimler hakkında bilgi toplar.
b) Çocukluktan ergenliğe geçişte oluşan değişimlerden ortak olanları belirler.
c) Çocukluktan ergenliğe geçişte oluşan değişimlerden ortak olmayanları belirler.
ç) Çocukluktan ergenliğe geçişte oluşan değişimlerle ilgili örüntüler üzerinden genellemede bulunur.
FB.6.3.2.4. Denetleyici ve düzenleyici sistemlerin sağlığı için yapılması gerekenlerle ilgili bilgi toplayabilme
a) Denetleyici ve düzenleyici sistemlerin sağlığı ile ilgili bilgiye ulaşmak için kullanacağı araçları belirler.
b) Denetleyici ve düzenleyici sağlığı hakkında bilgiler bulur.
c) Denetleyici ve düzenleyici sağlığı konusunda bulduğu bilgileri doğrular.
ç) Denetleyici ve düzenleyici sağlığı konusunda ulaştığı bilgileri kaydeder.

“Denetleyici ve Düzenleyici Sistemler” konusunu öğrenirsem günlük yaşamıma faydası olacak mı?

Bu içeriği okduğunda “Denetleyici ve Düzenleyici Sistemler” konusunda anlamadığın noktaları öğreneceksin. Bu konuyu öğrendiğinde, sinir sistemi ve iç salgı bezlerinin bedenini nasıl yönettiğini, bedeninde ve duygularında ergenlik döneminde hangi değişimlerin yaşandığını ve bu sistemlerin sağlığını nasıl koruyabileceğini öğrenmiş olacaksın. Böylece hem bedenini hem de duygularını daha iyi tanıyacak, sağlıklı ve bilinçli yaşam için gerekli bilgileri edineceksin.

Sinir Sistemi Nedir?

Sinir sistemi, bedenimizdeki bilgi akışını yöneten sistemdir. Beden içinden ve dış çevreden gelen bilgileri toplayarak yorumlar ve uygun tepkiler verir. Sinir sistemi sayesinde çevremizi algılarız, düşünürüz ve hareket ederiz. Bu sistem, bedenin bir orkestra gibi uyum içinde çalışmasını sağlar.

Merak Etkinliği: “Sıcak bir sobaya yanlışlıkla elinizi dokundurduğunuzda elinizi hemen çekmenizin sebebi nedir?”

Sinir Sisteminin Yapısı

Sinir sistemi iki ana bölümden oluşur:

• Merkezi Sinir Sistemi (MSS)
• Çevresel Sinir Sistemi (ÇSS)

Merkezi Sinir Sistemi (MSS)

• Beyin: Duyuların algılanması, düşünme, öğrenme, hafıza ve konuşma gibi görevleri vardır. Ayrıca, beden içindeki organların çalışmasını düzenler. Bedenimizin sıcaklığını kontrol altında tutar.
• Omurilik: Beyinle bedenimiz arasında bilgi taşır. Ayrıca bazı ani tepkileri (refleksleri) kontrol eder. Refleksler, beynin onayını beklemeden gerçekleşen ani hareketlerdir.
• Omurilik Soğanı: Kalp atışı, solunum gibi yaşamsal önemi yüksek işlemlerin yürütülmesini yapar.
• Beyincik: Bedenimizin denge merkezidir. Yürürken ve ani refleks durumlarında dengemizi sağlayarak düşmemizi engeller.

Çevresel Sinir Sistemi (ÇSS):

• Bedenimizin her yerine dağılmış olan sinir ağıdır. Duyu organlarından aldığı bilgileri MSS’ye iletir ve MSS’nin emirlerini kaslara taşır. Böylece hareket etmemizi ve gelen uyaranları algılamamızı sağlar.

Sinir Sistemi Nasıl Çalışır?

1. Duyu organları (göz, kulak, deri vb.) çevredeki bilgiyi algılar.
2. Bu bilgi sinirler aracılığıyla beyne iletilir.
3. Beyin bu bilgiyi değerlendirir ve bir tepki oluşturur.
4. Emirler, sinirler aracılığıyla ilgili kaslara veya organlara iletilir.

Örnek: Topa doğru gelen bir futbolcunun, topa vurmak için ayağını doğru hızla uzatması sinir sistemi sayesinde gerçekleşir.

İç Salgı Bezleri (Endokrin Sistemi) ve Hormonlar

İç Salgı Bezleri Nedir?

İç salgı bezleri, bedenimizin düzenli çalışmasını sağlayan hormon adlı kimyasal maddeleri salgılayan özel yapılardır. Hormonlar doğrudan kana verilir ve hedef organlara ulaşarak görevlerini yaparlar.

Önemli İç Salgı Bezleri ve Hormonlar

Hipofiz Bezi: Bedenin en önemli hormonal bezlerindendir. Büyüme hormonunu ve diğer bezleri kontrol eden hormonları salgılar.

Tiroit Bezi: Bedenin enerji dengesini sağlar. Tiroksin hormonu salgılar.

Pankreas: Kan şekeri dengesini sağlar. İnsülin ve glukagon hormonlarını üretir.
> İnsülin: Yüksek olan kan şekerini normal değerlere düşürmek için salgılanır.
> Glukagon: Düşük olan kan şekerini normal değerlere yükseltmek için salgılanır.

Böbreküstü Bezleri: Adrenalin salgılar. Adrenalin, heyecan ve tehlike anında bedeni savaşa hazır hale getirir.

Eşeysel Bezler (Yumurtalık ve Testis): Ergenlikte ortaya çıkan değişikliklerden sorumludur.
> Testis: Testosteron salgılar ve erkeklere özgü özellikler kazandırır.
> Yumurtalık: Östrojen salgılar ve dişilere özgü özellikler kazandırır.

Hormonların Çalışması

Hormonlar çok az miktarda salgılanmalarına rağmen çok güçlü etkilere sahiptir. Yavaş ama uzun süreli etki ederler.

Çocukluktan Ergenliğe Geçiş

Ergenlik Nedir?

Ergenlik, çocukluktan yetişkinliğe geçiş dönemidir. Bireyin bedeninde, duygularında ve düşünce yapısında birçok değişim yaşanır. Bu değişimler tamamen doğaldır ve her bireyde farklı zamanlarda başlar.

Ortak Değişimler

• Boy ve kilo artışı
• Tüylenme
• Sivilce
• Ruh halinde değişimler
• Kendine güven sorunları
• Arkadaş ilişkilerinde artış

Cinsiyete Özgü Değişimler

• Kızlarda: Adet görme, süt bezlerinin büyümesi
• Erkeklerde: Ses kalınlaşması, sakal – bıyık çıkması

Ergenlikte Duygusal Değişimler ve Sosyal Etkiler

• Kendini sorgulama
• Bağımsızlık duygusunun gelişimi
• Empati, mahremiyet gibi değerlerin gelişimi

Denetleyici ve Düzenleyici Sistemlerin Sağlığı

Sağlıklı Kalmak İçin Neler Yapmalıyız?

Sinir sistemi ve iç salgı bezleri düzgün çalışmadığında, düşünme, öğrenme, hareket etme, büyüme ve duygular etkilenir.

Sağlık İçin Alınacak Önlemler

• Sağlıklı ve dengeli beslenme
• Uykunun düzenli olması
• Spor ve egzersiz
• Stres ve kaygıdan uzak durma
• Zararlı maddelerden kaçınma (sigara, alkol, aşırı şeker tüketimi vb.)

Bilgiye Ulaşma ve Kaydetme

Güvenilir bilgi kaynakları kullanmak çok önemlidir:

• Bilimsel dergiler, kitaplar
• Devlet kurumlarının internet siteleri
• Üniversitelerin yayınları
• Akademik makaleler
• Sağlık uzmanları, öğretmenler

Bilim Sözü:
“Kendi başına bir ışık oI. Ödünç aIınmış ışıkIa yaşama.” -Osho

İçerik Sürümü: 1.0
Son Güncelleme: 7 Haziran 2025

Kaynakça

Aşağıda belirtilenler dışında; 3D çizimler, kaplama tasarımları, yapay zeka çalışmaları, sesler, mixing, mastering, animasyon, senaryo ve kodlama: aydınoloji

Akademik Kaynakça

Fen Bilimleri Öğretim Programı (2024) T.C. Milli Eğitim Bakanlığı. 2024 Müfredatı

Marieb, E. N., & Hoehn, K. (2018).
Human Anatomy & Physiology (11th Edition). Pearson.

Tortora, G. J., & Derrickson, B. (2020).
Principles of Anatomy and Physiology (16th Edition). Wiley.

Campbell, N. A., & Reece, J. B. et al. (2021).
Biology (12th Edition). Pearson.

Bear, M. F., Connors, B. W., & Paradiso, M. A. (2015).
Neuroscience: Exploring the Brain (4th Edition). Wolters Kluwer.

Sadava, D., Hillis, D. M., Heller, H. C., & Berenbaum, M. R. (2014).
Life: The Science of Biology (10th Edition). W.H. Freeman and Company.

Görsel Kaynakça

Medium69, Jmarchn, CC BY-SA 4.0 https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0, via Wikimedia Commons

Termininja, CC BY-SA 3.0 https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0, via Wikimedia Commons

Kullanılan Yapay Zeka Sistemleri

Dil Denetimi: AU-GPT 4.5

İçerik Üretim Desteği: https://chatgpt.com

Psikolojik Denetim: AU-GPT 4.5