NELER ÖĞRENECEĞİM?

“Genleşme ve Büzülme” içeriği, 2024 Fen Bilimleri Öğretim Programı’na uygun olarak hazırlanmıştır. Aydınoloji ©

1. Bölüm: Genleşme ve Büzülme
FB.6.5.1.1. Isı etkisiyle maddelerin genleşip büzüleceğine yönelik bilimsel gözleme dayalı tahmin edebilme
a) Ön bilgi ve deneyimiyle maddelerin genleşip büzüleceğine yönelik önerme oluşturur.
b) Gözleme dayalı olan ve olmayan günlük yaşam ile ilişkili önermeleri karşılaştırır.
c) Tahminlerini temellendirmek için gözlem verilerinden sonuç çıkarır.
ç) Günlük yaşam ile ilişkili gözlemlenmemiş duruma ilişkin tahminde bulunur.
d) Tahminlerin geçerliğini sorgular.

“Genleşme ve Büzülme” konusunu öğrenirsem günlük yaşamıma faydası olacak mı?

Bu içeriği okduğunda “Genleşme ve Büzülme“ konusunda anlamadığın noktaları öğreneceksin. Günlük hayatta karşılaştığın ısı değişikliklerinin maddeler üzerindeki etkilerini öngörmeni sağlar; örneğin, demiryolu raylarının yazın genleşerek bükülmesini önlemek için boşluk bırakıldığını, termometrelerin sıvı genleşmesiyle çalıştığını veya evdeki kapı-pencere contalarının kışın büzülerek hava sızdırmazlığını artırdığını anlayabilirsin. Bu sayede, ev tamiratı, araba bakımı veya mutfak eşyalarının (tencere kapakları gibi) ısıya tepkisini tahmin ederek kazaları önler, enerji tasarrufu yapar ve bilimsel düşünme becerinle sorunlara pratik çözümler üretirsin.

Yol Haritası

Hoş geldin! Bu bir yol haritası. Adım adım yolu takip ederek sonuca ulaştığında “Genleşme ve Büzülme” konusunda aklında hiçbir soru işareti kalmayacak.

Ana Görevin (Hedef): Isının maddeleri nasıl değiştirdiğini bir uzman gibi açıklamak.

Bunun için yalnızca 5 (beş) adımı tamamlaman yeterli.

Hadi başlayalım.

1. Adım – Parçacıkları Hareketlendiriyoruz

Hemen Deneyelim: Aşağıdaki odaların sıcaklıklarını ayarlayalım ve parçacıkların hareketini izleyelim. Bunu yaptıktan sonra, etkinliğin altındaki soruları yanıtlayalım.

• Sıcaklığını artırdığım odadaki hareketli taneciklerin hareketliliği buraya tıkla ve doldur.
  

• Sıcaklığını artırdığım odadaki tanecik sayısı buraya tıkla ve doldur çünkü genleşen tanecikler buraya tıkla ve doldur.
  

• Sıcaklığı artan taneciğin daha hızlı hareket etmesi, boşlukta kapladığı alanı buraya tıkla ve doldur.
  

• Taneciklerin birbirine olan uzaklığı, sıcaklık buraya tıkla ve doldur olduğunda daha çoktu.

2. Adım – Derinleşiyoruz: Neden? Moleküler Boytta Anlıyoruz

Genleşme temel olarak taneciklerin titreşimine dayanır. Daha yüksek sıcaklığa sahip olan tanecikler daha çok titreşir. Aşağıdaki simülatörü kullanarak bunu gözlemleyebiliriz.

Gözleminizden sonra aşağıdan soruları yanıtlayalım.

• Sıcaklığını artırdığım taneciklerdeki hareketlilik buraya tıkla ve doldur.

• Sıcaklığını artırdığım tanecikler daha buraya tıkla ve doldur alan kullanmaya başladı.

3. Adım - Mühendislik Köşesi: Günlük Hayatta Genleşme

Genleşme ve tersi olan büzüşmeyi günlük hayatımızda sıklıkla gözlemleriz. Elektrik hatlarının tanecikleri arasındaki boşluk, sıcaklıkla beraber artar, yani genleşir ve daha uzun hale gelen kablolar sarkar. Soğuk havada ise, tam tersi gerçekleşerek tanecikler arasındaki boşluklar azalır. Yani kablo büzüşür, daha kısa hale gelir ve bazen bu nedenle koparlar.

Gözleminizden sonra aşağıdan soruları yanıtlayalım.

• Havanın sıcaklığını artırınca tellerin uzunluğu buraya tıkla ve doldur.

• Havanın sıcaklığı düşünce tellerin gerginliği buraya tıkla ve doldur.

• Gitarın çelik telleri buraya tıkla ve doldur daha kolay kopabilir.

Tren Raylarındaki Büyük Tehlike!

Tren raylarındaki hatayı fark ettiniz mi? Bu hatayı inceleyip aşağıdaki soruları buna göre yanıtlayalım.

• Tren raylarının bu hale gelmesine neden olan şey, havanın sıcaklığının buraya tıkla ve doldur.

• Bu olay bir tür buraya tıkla ve doldur.

• Bunun olmaması için buraya tıkla ve doldur.

4. Adım - Evdeki Laboratuvar

Az sonra birlikte bir deney yapacağız. Bunun için gerekli mazlemeler şunlar:

• 1 adet 500 ml boş pet şişe.
• 1 adet balon.
• Kaynama sıcaklığına yakın su.
• 1 adet yetişkin 🙂

Deneyi bir yetişkinden yardım almadan yapmıyoruz, çünkü biraz tehlikeli. Öncelikle boş pet şişenin ağzına balonu geçirelim ve balonun sönük olduğunu doğrulayalım. Ardından şişe bu haldeyken yetişkin kişiden şişeyi sıcak suya daldırmasını isteyip gözlemleyelim ve buna göre aşağıdaki soruları yanıtlayalım.

• Şişeyi sıcak suya daldırdığımızda buraya tıkla ve doldur. Çünkü balonun içindeki hava ısınınca buraya tıkla ve doldur.

• Balon şişkinken şişeyi soğuk suya daldırdığımızda buraya tıkla ve doldur. Çünkü balonun içindeki hava soğuyunca buraya tıkla ve doldur.

5. Adım - Genleşme Yarışı

Her madde farklı hızlarla genleşir. Bazıları hemen genleşebilir ancak bazıları ise, çok ama çok yavaş genleşir. Bunu anlamak için aşağıdaki animasyonu izleyebilirsin.

Bilim Sözü:
"Kendi başına bir ışık oI. Ödünç aIınmış ışıkIa yaşama." -Osho

İçerik Sürümü: 1.0
Son Güncelleme: 1 Kasım 2025

Kaynakça

Aşağıda belirtilenler dışında; 3D çizimler, kaplama tasarımları, yapay zeka çalışmaları, sesler, mixing, mastering, animasyon, senaryo ve kodlama: aydınoloji

Akademik Kaynakça

Fen Bilimleri Öğretim Programı (2024) T.C. Milli Eğitim Bakanlığı. 2024 Müfredatı

BBC Bitesize (KS3 Physics): "Particle model - expansion and contraction."

DK Find Out!: "What is expansion?"

National Geographic Kids: "Solids, Liquids, and Gases."

HowStuffWorks.com: "Why do thermometers work?"

http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbase/thermo/thexp2.html

http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbase/thermo/thexp.html

Görsel Kaynakça

Photo by Pixabay: https://www.pexels.com/photo/green-tree-268533/

Kullanılan Yapay Zeka Sistemleri

Dil Denetimi: AU-GPT 4.5

Psikolojik Denetim: AU-GPT 4.5