NELER ÖĞRENECEĞİM?
“Gökyüzündeki Komşumuz: Ay” içeriği, 2024 Fen Bilimleri Öğretim Programı’na uygun olarak hazırlanmıştır. Aydınoloji ©
Gökyüzündeki Komşumuz: Ay
FB.5.1.2.1. Ay’ın özellikleri, dönme ve dolanma hareketleri ile ilgili bilimsel çıkarım
yapabilme
a) Ay’ın özellikleri, dönme ve dolanma hareketleri ile ilgili nitelikleri tanımlar.
b) Ay’ın özellikleri, dönme ve dolanma hareketleri ile ilgili topladığı verileri kaydeder.
c) Ay’ın özellikleri, dönme ve dolanma hareketleri ile ilgili verileri değerlendirir.
FB.5.1.2.2. Ay’ın evrelerini temsil eden bilimsel model oluşturabilme
a) Ay’ın evrelerini temsil eden bir model önerir.
b) Ay’ın evrelerini temsil eden modelini yeni kanıtlara bağlı olarak geliştirir.
“Gökyüzündeki Komşumuz: Ay” konusunu öğrenirsem günlük yaşamıma bir faydası olacak mı?
Bu içeriği okduğunda Ay’ın evreleri ve bu evrelerin nasıl gerçekleştiğini anlayacaksın. Günlük yaşamında ise gelecekte uzay bilimi ile ilgilenmeyi düşünüyorsan Ay’ı incelemek bunun için çok iyi bir başlangıç olacak çünkü Ay, Dünya’ya en yakın gök cismidir. Ayrıca Ay’ın evrelerini hesaplamayı öğrenirsen takvime hiç bakmadan hangi günde olduğumuzu tahmin edebileceksin.
Ay Nedir?
Ay, Dünya’nın tek doğal uydusudur. Dünya’nın etrafında bir tam dolanma hareketi 27,3 gün (27 gün 8 saat) sürerken kendi ekseni etrafındaki dönüşü de 27,3 gün sürer.
Dönme ve dolanma hareketleri arasındaki fark nedir?
Dönme kendi ekseni etrafında olurken dolanma başka bir nesnenin etrafında olur. Örneğin Dünya kendi ekseni etrafında döner ve günler meydana gelir. Güneş etrafında dolanır ve bu bir yıl sürer.
Ay’ın hareketleri nelerdir?
Kendi ekseni etrafında dönme, Dünya etrafında dolanma ve Dünya ile birlikte Güneş etrafında dolanma olmak üzere üç hareketi bulunur.
Ay’ın evreleri ne demektir?
Ay Dünya etrafında dolanır ve bunun sonucunda oluşan her farklı şekline Ay’ın evreleri adı verilir. Ay’ı bazen dolunay, bazen yarım ay bazen de hilal gibi görürüz, bu farklılıklara Ay’ın Evreleri denir. Ay’ın dört ana evresi bulunur ve her evre arasında yaklaşık bir hafta süre bulunur. Tüm evrelerin tamamlanması ise 29,5 gün sürer.
Ay’ın Evreleri
Ay, Dünya etrafında dolanma hareketi yapar ve bunun sonucunda Ay’ın evreleri oluşur. Ay’ın kendi ekseni etrafındaki dönüşü Ay’ın evrelerinin oluşumunda etkili değildir.
Yeni Ay
Ay, Dünya ile Güneş arasındaki konumundadır. Bu nedenle gece gökyüzünde Güneş olamayacağı için Güneş’in olduğu taraftaki bir gök cismini gece gökyüzünde görmemiz imkansızdır.
Yeni Ay evresindeki Ay, yalnızca güneş tutulması olayı sırasında Güneş’in önüne geçtiği için fark edilir. Gündüzleri ise parlak gün ışığı diğer tüm yıldızları söndürmüştür. Böyle bir durumda, bir ışık kaynağı olmayan Ay’ın bize dönük karanlık yüzünü gösterebilmesi imkansızdır.
(Yeni ay evresindeki Ay’ı görmemizin başka yolu yok, silik ay görüntüsü eklemek bilimsel hatadır.)
İlk Dördün
Yeni Ay evresinden yaklaşık bir hafta sonra görülür. Ay Dünya’nın etrafında saatin tersi yönde dolanma hareketi yapmış ve yolunun ilk çeyreğini tamamlamıştır. Ay gökyüzünde D harfine benzer şekildedir. Ay’ın Dünya’ya dönük yüzünün sağ yarısı aydınlık görünür.
Dolunay
İlk dördün evresinden yaklaşık bir hafta sonra görülür. Ay Dünya’nın etrafında saatin tersi yönde dolanma hareketi yapmış ve yolunun yarısını tamamlamıştır. Ay gökyüzünde O harfine benzer şekildedir. Ay’ın Dünya’ya dönük yüzünün tamamı aydınlık görünür.
Son Dördün
Son dördün evresinden yaklaşık bir hafta sonra görülür. Ay Dünya’nın etrafında saatin tersi yönde dolanma hareketi yapmış ve yolunun tamamlanmasına yaklaşık 7 gün kalmıştır. Ay gökyüzünde ters D harfine ( ᗡ ) benzer şekildedir. Ay’ın Dünya’ya dönük yüzünün sol yarısı aydınlık görünür.
Şişkin Ay ve Hilal
Şişkin ay ve hilal evreleri Ay’ın ara evreleridir. Yukarıdaki gibi dört farklı şekilde gözlenir. Ay’ın o anki aydınlanan yüzeyine bakarak hangi duruma doğru yolculuk ettiğini anlayabiliriz. Örneğin 1 numaralı görüntüye göre Ay, Dolunay evresinden henüz çıkmış. 2 numarada ise Dolunay evresine doğru ilerliyor. 3 numara ise Yeni ay evresinin yaklaşık 2-3 gün geride kaldığını gösteriyor çünkü Ay D harfine benzemeye başlamış ama tam olarak D harfi değil. 4 numaradan 2-3 gün sonra ise Ay’ın gece gökyüzünden tamamen kaybolması beklenir.
Animasyonla Öğrenmek Çok Kolay
Kendimizi Test Edelim
Aydınoloji 3D Ay Laboratuvarı
Aşağıdaki etkinlikle Ay’ın evrelerini Dünya’dan bakan bir insan gibi gözleyebilir, Ay’ın etrafında dolaşabilirsin. (Görüntülerde bir terslik sezersen sayfayı yenileyebilirsin.)
Eğer daha pratik bir şeyler arıyorsan aşağıdaki 3D etkileşimli uygulamayı deneyebilirsin. Eğer cihazın etkinliği çalıştıramıyorsa aşağısındaki videoyu izleyebilirsin. (Tam ekran çalıştırmanı öneririm, sağ üstteki beyaz butona basarak tam ekran yapabilirsin)
Oyun Zamanı
Aşağıdaki küçük oyunda biraz zaman geçir ve arkadaşlarında yarışarak hem geliş hem de eğlenceli bir mola ver. Oyunla ilgili keşfedecebileceğin gizemler var. (Tam ekran çalıştırmanı öneririm, sağ üstteki beyaz butona basark tam ekran yapabilirsin)
Hızlı Bir Tekrar
Ay’ın bir tam dolanımı 27,3 gün dediniz ama evrelerine 29,5 gün dediniz. Aradaki farkın nedeni nedir?
Ay’ın Dünya etrafında bir tam dolanımı, başladığı açıya tekrar gelmesi demektir ve bu yaklaşık olarak, 27 gün 8 saat sürer.
Ay, Dünya’nın çevresinde dolanma hareketini yaparken Dünya ise Güneş etrafındaki dolanma hareketini sürdürür. Bu sırada Dünya üzerinde yaklaşık bir ay geçmiştir ve Dünya bu sırada Güneş’in etrafında yer değiştirmiştir.
Ay, Dünya çevresinde tam bir tur attığında Dünya pozisyon değişir. Bu nedenle Ay, Dünya, Güneş üçlüsünün tekrar aynı hizaya gelmesi için yaklaşık olarak 2 gün ve 4 saat geçmesi gerekmektedir. Bu sürenin sonunda Ay, Dünya, Güneş üçlüsü aynı hizaya gelir. Böylece evre döngüsünü yaklaşık olarak 29 gün 12 saatte tamamlamış olacaktır. “Ay’ın evreleri neden 29 gün 12 saat sürüyor?” sorusuna “Dünya’nın pozisyon değiştirmesi nedeniyle.” yanıtı uygun olacaktır.
Sık sorulan bu soruyu anlatmanın en iyi yolu animasyondur. Aşağıdan izleyebilirsin.
Boşluk Doldurma
Mola Zamanı
Bir zamanlar, küçük bir kasabada yaşayan 10 yaşında Damla adında meraklı bir çocuk vardı. Damla, gökyüzüne bakmayı ve yıldızları izlemeyi çok severdi. Bir gece, Ay’ın sürekli farklı şekillerde göründüğünü fark etti ve bu durum onu çok meraklandırdı. Ay neden bazen yuvarlak, bazen yarım, bazen de ince bir dilim gibi görünüyordu? Damla, bu sorunun yanıtını öğrenmek için en yakın arkadaşı olan köpeği Korsan ile birlikte bir maceraya atılmaya karar verdi.
Korsan, Damla’nın her zaman yanında olan sadık dostuydu ve onunla birlikte her türlü maceraya atılmaktan büyük keyif alırdı. Bir akşam Damla ve Korsan, kasabanın dışında yıldızların daha net göründüğü bir tepeye çıktılar. Damla, yanında getirdiği teleskobu kurdu ve Ay’ı incelemeye başladı. Korsan ise etrafta koşturup duruyordu ama Damla’nın heyecanını paylaşmak için sık sık yanına geliyordu.
Ay Konuşabilir mi?
Damla teleskopla Ay’a bakarken, birden Ay’ın parladığını ve sanki ona doğru konuştuğunu fark etti. “Merhaba Damla! Ay’ın evrelerini mi merak ediyorsun?” Damla şaşkınlıkla teleskobun başından kalktı ve gökyüzüne baktı. Ay gerçekten de konuşuyordu! “Merhaba Ay! Evet, neden farklı şekillerde göründüğünü çok merak ediyorum.” dedi Damla, şaşkın ama heyecanlı bir şekilde. Ay gülümseyerek, “O zaman sana evrelerimi anlatayım.” dedi.
“Evrelerim, Dünya etrafında dolanma hareketimi yaparken Güneş’ten aldığım ışığın farklı açılardan yansımasıyla oluşur. Aslında şeklim değişmez ancak ışığı hangi bölgelerimden alırsam o bölgelerimi görebilirsin. Bu evreler; yeni ay, ilk dördün, dolunay ve son dördün olarak adlandırılır.” Damla dikkatle dinliyordu. “Peki, bu evreler nasıl oluşuyor?” diye sordu.
Ay evrelerinden bahsediyor:
Ay, “Yeni ay evresinde, ben Güneş ile Dünya arasında yer alırım ve Güneş’in ışığı arka yüzüme vurur, geceleri ise Dünya’nın gündüz olduğu tarafta yer alırım bu yüzden beni göremezsin. İlk dördün evresinde, yarım daire şeklinde görünürüm çünkü yüzümün yarısı aydınlıktır. Dolunay evresinde, Dünya tüm yüzümü aydınlık olarak görür. Son dördün evresinde ise, diğer yarım yüzüm aydınlanır ve yine yarım daire şeklinde görünürüm.” diye açıkladı.
Damla, “Vay canına! Bu gerçekten çok ilginç.” dedi. Korsan ise kuyruğunu sallayarak Damla’nın heyecanını paylaşıyordu. Ay, “Evet, gökyüzü ve evren gerçekten büyüleyici. Her zaman merak etmeye ve öğrenmeye devam et, Damla.” dedi ve gülümseyerek parlamaya devam etti. Damla ve Korsan, o gece teleskopla Ay’ı izlemeye devam ettiler ve Ay’ın evrelerini daha iyi anlamaya başladılar. Damla, bu bilgileri okulda arkadaşlarıyla paylaşmak için sabırsızlanıyordu. O gece, Damla ve Korsan, gökyüzünün büyüsüne kapılmış bir şekilde eve döndüler.
İçerik Sürümü: 1.1
Son Güncelleme: 16 Ağustos 2024
Kaynakça
Akademik Kaynakça
Fen Bilimleri Öğretim Programı (2024) T.C. Milli Eğitim Bakanlığı. 2024 Müfredatı
https://spaceplace.nasa.gov/moon-phases/en
Kaplamalar
Dünya Kaplaması: https://visibleearth.nasa.gov
Ay Kaplaması: https://earthobservatory.nasa.gov
Sesler
Anahtar: https://freesound.org/people/TRP/sounds/574100/
Tıpa: https://freesound.org/people/trezz77/sounds/546935/
Görseller
Görsel 2: Güneş Tutulması, Photo by Jongsun Lee on Unsplash
Bir yanıt yazın