Baryon Asimetrisi: Fiziksel Mekanizmalar, Deneysel Kısıtlamalar ve Ontolojik Sonuçları

Metnin analizini dinlemek için aşağıdaki oynatıcıyı kullanabilirsiniz.

Özet

Bu rapor, modern kozmolojinin ve parçacık fiziğinin en derin bilmecelerinden biri olan Evrenin Baryon Asimetrisi (Baryon Asymmetry of the Universe – BAU) problemini, mevcut teorik çerçeveler, güncel deneysel veriler ve problemin işaret ettiği derin felsefi sonuçlar ışığında ele almaktadır. Standart Model’in (SM) evrendeki gözlemlenebilir madde miktarını açıklamadaki yetersizliği, fizikçileri “Standart Model Ötesi” (Beyond Standard Model – BSM) arayışlara itmiştir. Bu kapsamda Sakharov şartlarının analizi, Elektrozayıf Baryogenesis (EWBG), Leptogenesis ve Büyük Birleşim Teorileri (GUT) gibi önde gelen mekanizmalar detaylandırılmıştır. Ayrıca, Large Hadron Collider (LHC), elektrik dipol momenti (EDM) ölçümleri ve nötrinosuz çift beta bozunumu ($0\nu\beta\beta$) deneylerinden (Hyper-Kamiokande, LEGEND, vb.) elde edilen 2024-2025 dönemi verilerinin bu teoriler üzerindeki kısıtlayıcı etkileri incelenmiştir.

Raporun ikinci yarısı, bu fiziksel asimetrinin ontolojik ve epistemolojik yansımalarına ayrılmıştır. “Neden hiçlik yerine bir şeyler var?” şeklindeki Leibnizgil sorudan, zamanın okunun yönüne ve çoklu evren (multiverse) teorilerindeki “ölçüm problemine” (measure problem) kadar uzanan felsefi tartışmalar, fiziksel verilerle sentezlenmiştir. Özellikle Julian Barbour’un “Janus Noktası” teorisi ve antropik ilkenin ince ayar (fine-tuning) argümanları üzerindeki etkisi, baryon-foton oranının ($\eta$) kritik değeri üzerinden tartışılmıştır.

I. Giriş: Varoluşsal Artık

Gözlemlenebilir evren, temel bir dengesizlik üzerine kuruludur. Standart kozmolojik model olan Büyük Patlama (Big Bang) teorisine göre, evrenin başlangıcındaki enerji yoğunluğundan madde ve antimaddenin eşit miktarda üretilmiş olması gerekirdi. Parçacık fiziğinin korunum yasaları, laboratuvar ortamında her bir parçacık yaratımına karşılık bir antiparçacığın yaratılmasını dikte eder. Ancak, bugün gökyüzüne baktığımızda, galaksilerin, yıldızların ve gaz bulutlarının ezici bir çoğunlukla maddeden (baryonlardan) oluştuğunu görmekteyiz. Antimadde ise yalnızca kozmik ışınlarda, parçacık hızlandırıcılarında veya bazı radyoaktif bozunumlarda ortaya çıkan nadir ve geçici bir olgudur.¹

Bu dengesizlik, “Evrenin Baryon Asimetrisi” (BAU) olarak adlandırılır ve modern bilimin en büyük “başarısızlıklarından” birini temsil eder; zira mevcut Standart Model, bu asimetrinin büyüklüğünü açıklayamamaktadır. Eğer evren, fizik yasalarının öngördüğü mükemmel simetriyi korumuş olsaydı, erken evrenin yoğun plazmasında madde ve antimadde birbirini tamamen yok edecek (annihilation) ve geriye sadece fotonlardan oluşan, yapıdan yoksun, steril bir radyasyon banyosu kalacaktı. Galaksiler oluşmayacak, yıldızlar parlamayacak ve bu soruyu soracak gözlemciler var olmayacaktı.³

Bu asimetrinin nicel değeri, baryon-foton oranı ($\eta$) ile ifade edilir ve kozmik mikrodalga arka plan ışıması (CMB) ile Büyük Patlama Nükleosentezi (BBN) verilerinden elde edilen sonuçlara göre şu değerdedir:

$$\eta \equiv \frac{n_b – n_{\bar{b}}}{n_\gamma} \approx 6 \times 10^{-10}$$

Bu oran, erken evrende her 1 milyar antimadde parçacığına karşılık, 1 milyar artı 1 adet madde parçacığı bulunduğunu gösterir. Büyük yok oluş (annihilation) çağının ardından, o 1 milyar çift enerjiye dönüşmüş, geriye kalan o “tek” parçacık ise bugünkü evrenin tüm maddesini oluşturmuştur.5

Bu rapor, bu “tek” parçacığın hayatta kalma hikayesini fiziksel mekanizmalarla açıklarken, bu hayatta kalışın felsefi olarak “varlık” ve “zaman” kavramlarını nasıl yeniden şekillendirdiğini inceleyecektir.

II. Sakharov Şartları ve Fiziksel Gereklilikler

1967 yılında, kozmik mikrodalga arka plan ışımasının keşfinden kısa bir süre sonra, Sovyet fizikçi Andrei Sakharov, başlangıçta simetrik (madde=antimadde) olan bir evrenden, günümüzdeki asimetrik evrenin oluşabilmesi için gerekli olan üç temel şartı ortaya koymuştur. “Sakharov Şartları” olarak bilinen bu kriterler, baryogenesis (baryon yaratımı) modellerinin test edilmesinde kullanılan temel mihenk taşlarıdır.¹

1. Baryon Sayısı İhlali (B-Violation)

İlk ve en bariz şart, baryon sayısının (B) korunmaması gerektiğidir. Eğer baryon sayısı tüm etkileşimlerde mutlak olarak korunsaydı ve evren B=0 durumuyla başlasaydı, sonsuza kadar B=0 olarak kalırdı. Dolayısıyla, maddeyi antimaddeye veya maddeyi enerjiye dönüştüren, baryon sayısını değiştiren etkileşimlerin varlığı zorunludur.

Standart Model’de baryon sayısı, pertürbatif düzeyde (feynman diyagramları seviyesinde) korunur. Ancak, kuantum tünelleme etkileri ve “sfaleron” (sphaleron) adı verilen, elektrozayıf vakumun topolojik geçişleri sayesinde, baryon sayısı pertürbatif olmayan süreçlerle ihlal edilebilir. Bu süreç, baryon sayısı (B) ve lepton sayısını (L) ayrı ayrı korumasa da, B-L farkını korur. Ayrıca Büyük Birleşim Teorileri (GUTs), X ve Y bozonları aracılığıyla protonun bozunmasına yol açarak baryon sayısını doğrudan ihlal eden mekanizmalar öngörür.1

2. C ve CP Simetrisi İhlali

Sadece baryon sayısının ihlal edilmesi yeterli değildir. Eğer fizik yasaları yük simetrisine (C-symmetry) ve yük-parite simetrisine (CP-symmetry) tam olarak uyuyor olsaydı, baryon üreten her sürecin ayna görüntüsü olan süreç de aynı hızda antibaryon üretecekti. Sonuçta net baryon sayısı yine sıfır olurdu.

• C-İhlali: Parçacıklar ve antiparçacıklar arasındaki etkileşim oranlarının farklı olmasını gerektirir.
• CP-İhlali: Sol elli parçacıklar ile sağ elli antiparçacıkların davranışları arasındaki asimetriyi ifade eder. Standart Model’de CP ihlali, kuark karışımlarını yöneten CKM (Cabibbo-Kobayashi-Maskawa) matrisindeki karmaşık faz aracılığıyla mevcuttur. Ancak yapılan hesaplamalar, SM’deki bu CP ihlalinin, gözlemlenen baryon asimetrisini açıklamak için gereken miktarın yaklaşık $10^{-10}$ ila $10^{-20}$ katı kadar küçük olduğunu göstermektedir.³ Bu durum, evrende henüz keşfedilmemiş yeni CP ihlali kaynaklarının (Yeni Fizik) varlığını zorunlu kılar.

3. Termal Dengeden Sapma (Non-Equilibrium Dynamics)

Üçüncü şart, etkileşimlerin termal dengeden uzak bir ortamda gerçekleşmesidir. Termal dengede, CPT teoremi gereği, parçacıkların ve antiparçacıkların kütleleri eşit olduğundan, faz uzayındaki dağılımları da eşit olacaktır. Baryon sayısını ihlal eden süreçler olsa bile, dengedeki bir sistemde ters tepkimeler (baryon yok edimi), ileri tepkimeleri (baryon üretimi) tam olarak dengeleyecektir.10

Evrenin genişlemesi, termal dengeden sapmanın doğal bir kaynağıdır. Ancak asimetrinin oluşabilmesi için, baryon üreten süreçlerin hızının, evrenin genişleme hızından (Hubble parametresi, H) daha yavaş olduğu veya bir faz geçişi (örneğin elektrozayıf faz geçişi) sırasında ani değişimlerin yaşandığı senaryolara ihtiyaç vardır.

Standart Model’in Kantitatif Başarısızlığı

Standart Model, Sakharov şartlarını niteliksel olarak sağlasa da (sfaleronlar ile B ihlali, CKM matrisi ile CP ihlali, evrenin genişlemesi ile denge dışılık), niceliksel olarak yetersiz kalmaktadır. Özellikle Higgs bozonunun kütlesinin (125 GeV) ölçülmesiyle birlikte, SM kapsamındaki elektrozayıf faz geçişinin “birinci dereceden” (ani ve şiddetli) bir geçiş değil, yumuşak bir “crossover” (geçiş) olduğu anlaşılmıştır. Bu durum, üretilen herhangi bir baryon asimetrisinin, sfaleron süreçleri tarafından tekrar “yıkanıp” (washout) yok edilmesine neden olur.¹¹ Bu “silinme” etkisi, baryogenesisin Standart Model ötesi bir fizik gerektirdiğinin en güçlü kanıtıdır.

III. Öncü Baryogenesis Paradigmaları ve Deneysel Durum (2025)

Standart Model’in yetersizliği karşısında fizikçiler, baryon asimetrisini açıklamak için çeşitli teorik çerçeveler geliştirmiştir. Bu modeller, günümüzde CERN’deki deneyler, nötrino dedektörleri ve kozmolojik gözlemlerle test edilmektedir.

A. Elektrozayıf Baryogenesis (Electroweak Baryogenesis – EWBG)

Elektrozayıf Baryogenesis, asimetrinin Büyük Patlama’dan yaklaşık $10^{-11}$ saniye sonra, elektrozayıf faz geçişi sırasında oluştuğunu öne sürer. Bu teori, test edilebilirliği en yüksek olan senaryolardan biridir çünkü öngördüğü yeni parçacıklar ve etkileşimler TeV ölçeğindedir ve LHC (Large Hadron Collider) tarafından araştırılabilir.

Mekanizma

Bu senaryoda, evren soğurken Higgs alanı boşlukta “kabarcıklar” halinde yoğunlaşmaya başlar. Bu kabarcıkların içinde elektrozayıf simetri kırılmışken, dışında simetri korunmaktadır. Plazmadaki parçacıklar genişleyen kabarcık duvarlarına çarptığında, eğer Higgs sektöründe yeni CP ihlali kaynakları varsa, duvarın önünde bir kiral asimetri (sol ve sağ elli parçacık dengesizliği) oluşur. Kabarcık dışındaki aktif sfaleronlar, bu kiral asimetriyi baryon asimetrisine dönüştürür. Kabarcık genişleyip bu baryonları yuttuğunda, içeride sfaleron süreçleri bastırıldığı için asimetri korunur.¹²

2024-2025 Kısıtlamaları ve Kriz

EWBG’nin başarılı olabilmesi için faz geçişinin “güçlü birinci dereceden” (Strong First-Order Phase Transition – SFOPT) olması gerekir. Bu da Higgs potansiyelinin modifiye edilmesini, yani Higgs ile etkileşen yeni skaler parçacıkların varlığını gerektirir.

1. LHC Sonuçları: Minimal Süpersimetrik Standart Model (MSSM) içindeki EWBG senaryoları, hafif “stop” (süpersimetrik top kuark) parçacığına ihtiyaç duyar. Ancak LHC deneyleri, bu kütle aralığındaki stop parçacıklarını büyük ölçüde dışlamıştır. Bu durum, en basit EWBG modellerini geçersiz kılmıştır.¹⁴
2. EDM (Elektrik Dipol Momenti) Krizi: EWBG için gereken yeni CP ihlali kaynakları, elektron ve nötronun elektrik dipol momentine (EDM) katkıda bulunur. ACME III gibi deneylerden gelen son veriler, elektronun EDM’si üzerine $d_e < 4.1 \times 10^{-30}$ e$\cdot$cm gibi inanılmaz hassas bir üst sınır koymuştur. Bu sınır, EWBG için gereken büyük CP fazlarını dışlamakta veya teoriyi aşırı “ince ayar” (fine-tuning) yapmaya zorlamaktadır.¹⁵

Güncel durum, EWBG’nin Standart Model’e eklenen basit skaler alanlarla (örneğin İki Higgs Dubleti Modeli – 2HDM veya Singlet Skalerler) hala mümkün olabileceğini, ancak parametre uzayının giderek daraldığını göstermektedir. Gelecekteki yerçekimi dalgası dedektörleri (LISA), faz geçişinin yarattığı stokastik dalgaları tespit ederek bu senaryoyu test edebilir.¹⁷

B. Leptogenesis: Nötrinoların Rolü

Leptogenesis, baryon asimetrisini nötrino fiziğine bağlayan zarif bir teoridir. Bu modelde, önce bir Lepton Asimetrisi yaratılır ve bu asimetri daha sonra sfaleron süreçleri (B-L korunduğu için) aracılığıyla baryon asimetrisine dönüştürülür.

Mekanizma ve Tip-I Seesaw

Leptogenesis, nötrino kütlelerinin neden bu kadar küçük olduğunu açıklayan “Seesaw Mekanizması” (Tahterevalli Mekanizması) ile doğrudan bağlantılıdır. Bu modele göre, Standart Model’e eklenen çok ağır, sağ-elli (steril) nötrinolar ($N_R$) vardır. Bu nötrinoların kütle terimleri Lepton sayısını ihlal eder (Majorana parçacıkları). Evrenin erken evrelerinde bu ağır nötrinolar bozunduğunda, CP ihlali nedeniyle leptonlar ve antileptonlar farklı oranlarda üretilir. Ortaya çıkan net lepton fazlalığı, elektrozayıf faz geçişi öncesinde sfaleronlar tarafından kısmen baryonlara dönüştürülür.¹¹

Nötrinosuz Çift Beta Bozunumu ($0\nu\beta\beta$) ve 2025 Durumu

Leptogenesis’in temel taşı, nötrinoların Majorana parçacığı olmasıdır (kendi kendinin antiparçacığı). Bu durum, Lepton sayısının korunumsuzluğunu ($\Delta L = 2$) ima eder ve laboratuvar ortamında “nötrinosuz çift beta bozunumu” ($0\nu\beta\beta$) olarak gözlemlenebilir.

• Deneysel Sınırlar: LEGEND, KamLAND-Zen ve nEXO gibi deneyler, bu bozunumu gözlemlemeye çalışmaktadır. 2025 itibariyle, bu bozunuma dair henüz kesin bir kanıt bulunamamış olması, nötrinoların efektif Majorana kütlesi ($m_{\beta\beta}$) üzerine sıkı sınırlar koymaktadır.
• Kısıtlamalar: Eğer nötrino kütle hiyerarşisi “ters hiyerarşi” (inverted hierarchy) ise ve $0\nu\beta\beta$ gözlemlenemezse, standart yüksek ölçekli leptogenesis senaryoları ciddi baskı altına girecektir. Ancak “normal hiyerarşi” durumunda, leptogenesis hala geniş bir parametre uzayında geçerliliğini korumaktadır.¹⁹ JUNO ve diğer nötrino salınım deneylerinden gelecek veriler, bu kütle hiyerarşisini belirleyerek leptogenesisin kaderini tayin edecektir.¹⁹

C. Büyük Birleşim Teorileri (GUT) ve Proton Bozunumu

Büyük Birleşim Teorileri (GUT), kuarkları ve leptonları tek bir büyük simetri grubu altında (örneğin SU(5) veya SO(10)) birleştirir. Bu teoriler, $X$ ve $Y$ bozonları adı verilen süper ağır parçacıkların ($10^{16}$ GeV), kuarkları leptonlara dönüştürebileceğini öngörür. Bu dönüşüm, Sakharov’un B-ihlali şartını doğrudan sağlar.

Protonun Ömrü ve Hyper-Kamiokande

GUT baryogenesis modellerinin en önemli öngörüsü, protonun kararlı olmadığı ve zamanla bozunacağıdır. Ancak protonun henüz bozunduğu gözlemlenmemiştir.

• Mevcut Sınırlar: Super-Kamiokande deneyi, protonun en olası bozunum kanalı olan $p \to e^+ \pi^0$ için ömrünün $1.67 \times 10^{34}$ yıldan fazla olduğunu belirlemiştir. Bu sonuç, en basit GUT modellerini (örneğin minimal SU(5)) çoktan elemiştir.⁸
• Gelecek (Hyper-K): İnşaatı devam eden ve 2027’de veri alımına başlaması beklenen Hyper-Kamiokande, selefinden 8 kat daha büyük kütlesiyle proton ömrü hassasiyetini $10^{35}$ yıla çıkaracaktır. Eğer Hyper-K proton bozunumunu gözlemlerse, bu sadece baryogenesis için değil, doğanın temel kuvvetlerinin birleşimi için de devrim niteliğinde bir kanıt olacaktır. Eğer gözlemleyemezse, GUT baryogenesis senaryoları (veya en azından 4 boyutlu basit modeller) savunulması imkansız hale gelecektir.²³

IV. Felsefi İma I: Varlık Sorunu ve “Hiçlik” Yerine “Bir Şey”

Baryon asimetrisi, fiziksel bir problem olmanın ötesinde, metafiziğin en eski sorusuyla doğrudan ilişkilidir: “Neden hiçlik yerine bir şeyler var?” (Gottfried Wilhelm Leibniz).

“Boş Dünya” (Null World) Hipotezi

Simetri, fizikte genellikle estetik ve matematiksel bir mükemmellik olarak kabul edilir. Ancak baryogenesis bağlamında, “mükemmel simetri” varoluşsal bir felakettir. Madde ve antimaddenin eşit olduğu, CP ihlalinin olmadığı, baryon sayısının korunduğu bir “Boş Dünya”, fiziksel olarak tutarlı ancak ontolojik olarak sterildir. Bu evrende atomlar, moleküller, DNA ve bilinç oluşamaz. Sadece termal dengede bir foton gazı bulunur.

Bu açıdan bakıldığında, varoluşumuz bir “hata”nın, bir “kusur”un sonucudur. Baryon asimetrisi, evrenin mükemmel bir hiçlik olmasını engelleyen o küçük sapmadır ($\eta \sim 10^{-10}$). Bu durum, varlığın temelinde bir “asimetri” veya “dengesizlik” olduğu fikrini doğurur. Mükemmellik (tam simetri) yokluğu, kusur (asimetri) ise varlığı getirmiştir.4

Kendiliğinden vs. İçsel Asimetri

Felsefi bir ayrım, bu asimetrinin doğası üzerine yapılabilir:

1. İçsel (Intrinsic): Eğer asimetri, doğa yasalarının içine (örneğin Lagrange fonksiyonundaki CP fazlarına) kodlanmışsa, evren “var olmak üzere” programlanmıştır. Bu deterministik bir görüşü destekler.
2. Kendiliğinden (Spontaneous): Eğer asimetri, stokastik süreçler (örneğin enflasyon sırasında kuantum dalgalanmaları veya faz geçişleri) sonucu oluştuysa, varoluşumuz bir “tesadüf”tür. Başka bir evren yaması (patch) veya olasılık dalı, tamamen simetrik ve boş olabilir. Bu görüş, varlığın zorunlu değil, olumsal (contingent) olduğunu savunur.²⁸

V. Felsefi İma II: Zamanın Oku ve Janus Noktası

Baryon asimetrisi, “Zamanın Oku” (Arrow of Time) problemiyle de derinden ilişkilidir. Fizik yasaları mikroskobik düzeyde zaman açısından tersinir (time-reversal invariant) görünse de, makroskobik dünyada zaman tek yöne (geçmişten geleceğe) akar.

Mikroskobik Zaman Oku: CP İhlali

Sakharov şartlarından biri olan CP ihlali, CPT teoremi gereği, T (Zaman) simetrisinin de ihlal edilmesini gerektirir. Bu, parçacık etkileşimlerinin temel düzeyde bile geçmiş ile gelecek arasında bir ayrım yaptığını gösterir. Bazı fizikçiler ve filozoflar, baryogenesis sürecinin (maddenin yaratılışının), evrenin termodinamik zaman okunu belirleyen veya en azından onunla hizalanan temel bir süreç olduğunu savunurlar. Maddenin “kristalize” olması, evrenin entropi akışında geri döndürülemez bir noktayı işaretler.³⁰

Janus Noktası ve İki Başlı Zaman

Geleneksel görüş, evrenin düşük entropili bir başlangıçtan (Big Bang) yüksek entropili bir geleceğe doğru aktığını söyler. Ancak baryon asimetrisi problemine alternatif bir çözüm, Julian Barbour ve diğerleri tarafından geliştirilen “Janus Noktası” teorisidir.

Bu teoriye göre, Büyük Patlama bir başlangıç değil, zamanın iki yönlü aktığı bir “orta nokta”dır (Janus Noktası). Bu noktada evrenin karmaşıklığı minimumdur.

• Yön 1 (Bizim Evrenimiz): Zaman bir yöne akar, entropi artar, madde antimaddeye baskın gelir ($B > 0$).
• Yön 2 (Ayna Evren): Zaman diğer yöne (bize göre geçmişe) akar, entropi o yönde artar. Bu evrende, bizim “antimadde” dediğimiz şey baskındır ($B < 0$), ancak oradaki gözlemciler için o “madde”dir.
  Bu modelde, evrenin bütünü (Yön 1 + Yön 2) aslında zaman simetrisini (ve CPT simetrisini) korur. Asimetri küresel değil, yereldir. Bizim baryon asimetrisi olarak algıladığımız şey, Janus noktasının sadece “bir yarısında” yaşamamızdan kaynaklanan bir perspektif yanılsamasıdır. Bu teori, “kayıp antimadde nerede?” sorusuna, “zamanın diğer tarafında” cevabını verir.7

VI. Felsefi İma III: Antropik İlke, İnce Ayar ve Çoklu Evrenler

Baryon-foton oranının gözlemlenen değeri ($\eta \approx 6 \times 10^{-10}$), evrenin yaşamı destekleyebilmesi için gereken “yaşanabilir pencere” (habitable window) içinde görünmektedir. Bu durum, Antropik İlke tartışmalarını alevlendirir.

İnce Ayar (Fine-Tuning) Analizi

Aşağıdaki tablo, $\eta$ parametresinin farklı değerlerinde evrenin nasıl görüneceğini özetlemektedir ³⁶:

Bu tablo, $\eta$’nın değerinin tesadüfi olamayacak kadar kritik olduğunu ima eder. Eğer $\eta$ fiziksel sabitler tarafından belirleniyorsa, bu sabitlerin neden tam da yaşamı destekleyecek değerde olduğu bir muammadır (Güçlü Antropik İlke).

Çoklu Evren (Multiverse) ve Ölçüm Problemi

Eğer enflasyon teorisi doğruysa ve bir “Çoklu Evren” (Multiverse) içinde yaşıyorsak, $\eta$ her evrenciğinde farklı bir değer alabilir (Stokastik Baryogenesis). Bu durumda, biz $\eta \approx 10^{-10}$ olan bir evrende yaşıyoruz çünkü diğerlerinde yaşayamayız (Zayıf Antropik İlke).

Ancak bu açıklama, “Ölçüm Problemi” (Measure Problem) ile karşılaşır. Sonsuz sayıda evrenin olduğu bir modelde, “olasılık” nasıl tanımlanır? $\eta$’nın $10^{-10}$ olduğu evrenlerin sayısı mı daha fazladır, yoksa bu evrenlerdeki gözlemci sayısı mı? Max Tegmark ve diğer kozmologlar, baryon asimetrisinin, çoklu evren hipotezini test etmek için kritik bir parametre olduğunu savunur. Eğer $\eta$’nın dağılımı ve gözlemci varlığı arasındaki istatistiksel korelasyon başarısız olursa (örneğin, yaşamın $\eta=10^{-8}$’de daha yaygın olması gerekip de biz $10^{-10}$’da isek), çoklu evren teorileri zayıflar.36

VII. Sonuç

Evrenin Baryon Asimetrisi, parçacık fiziğinin teknik bir detayı olmanın çok ötesindedir. O, varlığımızın temel şartıdır. Standart Model’in bu asimetriyi açıklayamaması, fiziğin henüz tamamlanmadığının en güçlü kanıtıdır. 2025 yılı itibariyle, Elektrozayıf Baryogenesis ve Leptogenesis gibi teoriler, artan deneysel hassasiyetle (EDM sınırları, Proton bozunumu, $0\nu\beta\beta$) sıkı bir test sürecinden geçmektedir.

Felsefi olarak BAU, bizi “hiçlik” yerine “varlığın” neden tercih edildiği sorusuyla yüzleştirir. Simetrinin kırılması, maddenin var olma sebebidir. Zamanın yönü, bu asimetrinin yaratılışıyla mühürlenmiş olabilir veya Janus Noktası modelinde olduğu gibi, asimetri sadece bizim zaman içindeki perspektifimizin bir sonucu olabilir. Sonuç olarak, evrendeki maddenin varlığı, doğa yasalarındaki ince bir kusurun, muazzam bir yaratıcılığa dönüşmesinin hikayesidir. Bizler, o $10^{-10}$’luk farkın çocuklarıyız.

KAYNAKÇA

1. Baryon asymmetry – Wikipedia, erişim tarihi Aralık 26, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Baryon_asymmetry
2. Science Will Never Explain Why There’s Something Rather Than Nothing – Reddit, erişim tarihi Aralık 26, 2025, https://www.reddit.com/r/PhilosophyofScience/comments/spa6e/science_will_never_explain_why_theres_something/
3. Baryogenesis and Leptogenesis, erişim tarihi Aralık 26, 2025, https://www.slac.stanford.edu/econf/C040802/papers/L018.PDF
4. Anthropic – CS Lewis Society of California, erişim tarihi Aralık 26, 2025, https://www.lewissociety.org/anthropic/
5. not A)=0. – UNLV Physics, erişim tarihi Aralık 26, 2025, https://www.physics.unlv.edu/~jeffery/astro/science/anthropic_principle_examples.html
6. Cold big-bang cosmology as a counterexample to several anthropic arguments, erişim tarihi Aralık 26, 2025, https://www.researchgate.net/publication/235574000_Cold_big-bang_cosmology_as_a_counterexample_to_several_anthropic_arguments
7. the Janus point, entropy, gravity and reversal of time’s arrow., erişim tarihi Aralık 26, 2025, https://januscosmologicalmodel.com/januspoint
8. Proton decay – Wikipedia, erişim tarihi Aralık 26, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Proton_decay
9. [hep-ph/0609145] Baryogenesis – arXiv, erişim tarihi Aralık 26, 2025, https://arxiv.org/abs/hep-ph/0609145
10. Baryogenesis – TASI Lectures: Introduction to Cosmology – M. Trodden & S.M. Carroll, erişim tarihi Aralık 26, 2025, https://ned.ipac.caltech.edu/level5/Sept03/Trodden/Trodden4_8.html
11. [2009.07294] Baryogenesis from the weak scale to the grand unification scale – arXiv, erişim tarihi Aralık 26, 2025, https://arxiv.org/abs/2009.07294
12. Electroweak Baryogenesis Mechanism – Emergent Mind, erişim tarihi Aralık 26, 2025, https://www.emergentmind.com/topics/electroweak-baryogenesis-ewbg-mechanism
13. [0710.5857] Baryogenesis — 40 Years Later – arXiv, erişim tarihi Aralık 26, 2025, https://arxiv.org/abs/0710.5857
14. Is electroweak baryogenesis dead? | Philosophical Transactions of the Royal Society A, erişim tarihi Aralık 26, 2025, https://royalsocietypublishing.org/rsta/article/376/2114/20170116/40829/Is-electroweak-baryogenesis-dead-Running-Head
15. Baryogenesis and EDMs in the 2HDM+CS – arXiv, erişim tarihi Aralık 26, 2025, https://arxiv.org/pdf/2512.17695
16. Benchmarking a fading window: electroweak baryogenesis in the C2HDM, LHC constraints after Run 2 and prospects for LISA – arXiv, erişim tarihi Aralık 26, 2025, https://arxiv.org/html/2505.09670v1
17. Bubble Trouble: a Review on Electroweak Baryogenesis – arXiv, erişim tarihi Aralık 26, 2025, https://arxiv.org/html/2508.09989v1
18. How the Decays of Heavy Right-Handed Neutrinos Lead to Leptogenesis – NHSJS, erişim tarihi Aralık 26, 2025, https://nhsjs.com/2025/how-the-decays-of-heavy-right-handed-neutrinos-lead-to-leptogenesis/
19. Neutrinoless Double Beta Decay in Light of JUNO First Data – arXiv, erişim tarihi Aralık 26, 2025, https://arxiv.org/html/2511.15391v2
20. Probing the nature of Heavy Neutral Leptons in direct searches and neutrinoless double beta decay – CERN, erişim tarihi Aralık 26, 2025, https://scoap3-prod-backend.s3.cern.ch/media/harvested_files/10.1016/j.nuclphysb.2024.116785/main.pdf
21. The LEGEND Project for the search of Neutrinoless Double Beta Decay, erişim tarihi Aralık 26, 2025, https://indico.ific.uv.es/event/7986/contributions/28101/attachments/14079/20453/2025-11-03_Canci_TeVPA2025_Valencia.pdf
22. Baryon number violation: from nuclear matrix elements to BSM physics – OSTI, erişim tarihi Aralık 26, 2025, https://www.osti.gov/servlets/purl/2575306
23. Hyper-Kamiokande – Wikipedia, erişim tarihi Aralık 26, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Hyper-Kamiokande
24. Hyper-Kamiokande construction status and prospects – Frontiers, erişim tarihi Aralık 26, 2025, https://www.frontiersin.org/journals/physics/articles/10.3389/fphy.2024.1378254/full
25. Search for proton decay – Agenda INFN, erişim tarihi Aralık 26, 2025, https://agenda.infn.it/event/45476/contributions/261687/attachments/133726/199931/Calabria_PISA_2025.pdf
26. Why Is There Something Rather Than Nothing? – ResearchGate, erişim tarihi Aralık 26, 2025, https://www.researchgate.net/publication/374056895_Why_Is_There_Something_Rather_Than_Nothing
27. Stagnant Lakatosian Research Programmes – arXiv, erişim tarihi Aralık 26, 2025, https://arxiv.org/html/2404.18307v1
28. Spontaneous baryosynthesis with large initial phase – arXiv, erişim tarihi Aralık 26, 2025, https://arxiv.org/html/2512.11011v2
29. Baryon Asymmetry as a Stochastic Result and Implications for the Time of Baryogenesis – Sciforum, erişim tarihi Aralık 26, 2025, https://sciforum.net/manuscripts/3243/manuscript.pdf
30. REVERSING THE ARROW OF TIME – PhilSci-Archive, erişim tarihi Aralık 26, 2025, https://philsci-archive.pitt.edu/21477/1/roberts2022.pdf
31. Quantum asymmetry between time and space | Proceedings A | The Royal Society, erişim tarihi Aralık 26, 2025, https://royalsocietypublishing.org/rspa/article/472/2185/20150670/57729/Quantum-asymmetry-between-time-and-spaceQuantum
32. Arrow of time – Wikipedia, erişim tarihi Aralık 26, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Arrow_of_time
33. The Janus Point – Bookey, erişim tarihi Aralık 26, 2025, https://cdn.bookey.app/files/pdf/book/en/the-janus-point.pdf
34. Janus Points and Arrows of Time | Request PDF – ResearchGate, erişim tarihi Aralık 26, 2025, https://www.researchgate.net/publication/301877048_Janus_Points_and_Arrows_of_Time
35. Entropy and the Typicality of Universes | Request PDF – ResearchGate, erişim tarihi Aralık 26, 2025, https://www.researchgate.net/publication/280329767_Entropy_and_the_Typicality_of_Universes
36. A Reasonable Little Question: A Formulation of the Fine-Tuning Argument, erişim tarihi Aralık 26, 2025, https://quod.lib.umich.edu/e/ergo/12405314.0006.042/–reasonable-little-question-a-formulation-of-the-fine-tuning?rgn=main;view=fulltext
37. Constraints on Vacuum Energy from Structure Formation and Nucleosynthesis – arXiv, erişim tarihi Aralık 26, 2025, https://arxiv.org/pdf/1701.03949
38. A Universe Without Weak Interactions – SLAC National Accelerator Laboratory, erişim tarihi Aralık 26, 2025, https://www.slac.stanford.edu/pubs/slacpubs/11750/slac-pub-11795.pdf
39. In a Multiverse, What Are the Odds? – Quanta Magazine, erişim tarihi Aralık 26, 2025, https://www.quantamagazine.org/the-multiverses-measure-problem-20141103/
40. The Fine-Tuning of the Universe for Intelligent Life – ETH Research Collection, erişim tarihi Aralık 26, 2025, https://www.research-collection.ethz.ch/bitstreams/2a4af1fb-ace6-4304-8da7-7e2b8be9016b/download
41. Multiverse – Wikipedia, erişim tarihi Aralık 26, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Multiverse