Fitoremediasyon: Bitki Kullanarak Su ve Toprak Temizleme

Metnin analizini dinlemek için aşağıdaki oynatıcıyı kullanabilirsiniz.

Bölüm 1: Fitoremediasyonun Temel İlkeleri

Bu bölüm, fitoremediasyonun bilimsel temelini oluşturacak, teknolojiyi ve temel mekanizmalarını tanımlayacaktır. Genel bir tanımdan süreçlerin ayrıntılı bir taksonomisine doğru ilerleyerek, takip eden spesifik bitki vaka çalışmalarına zemin hazırlayacaktır.

1.1 İyileştirmede Yeşil Devrimin Tanımlanması

Fitoremediasyon, kirlenmiş toprak, su ve havayı temizlemek için güneş enerjisiyle çalışan, bitki bazlı bir teknoloji olarak tanımlanır.¹ Terimin kendisi, Yunanca

phyto (bitki) ve Latince remedium (dengeyi yeniden kurma) kelimelerinin bir birleşimi olup, çevresel restorasyona yönelik çevre dostu bir yaklaşım olarak özünü yansıtmaktadır.¹ Bu teknoloji, toprak kazısı, yıkama veya pompala-ve-arıt sistemleri gibi geleneksel mühendislik tabanlı yöntemlere karşı maliyet-etkin ve non-invaziv bir alternatif olarak konumlandırılmıştır.⁵ Maliyeti, geleneksel yöntemlerden on kata kadar daha ucuz olabilmekte, bu da benimsenmesi için önemli bir itici güçtür.⁵

Temel ilke, bitkilerin çevrelerinden kirleticileri emme, biriktirme, metabolize etme veya stabilize etme konusundaki doğal yeteneklerinden yararlanmaya dayanır.⁸ Bu, çok çeşitli kirleticileri kapsar: ağır metaller, radyonüklidler, organik bileşikler (pestisitler, çözücüler, patlayıcılar) ve ham petrol türevleri.¹ Nihai hedef, bu zehirli maddelere insan ve ekosistem maruziyet riskini azaltmak için bitkileri kullanmaktır.⁴

Fitoremediasyon (“yeşil” teknoloji) ile geleneksel mühendislik yöntemleri (“gri” teknoloji) arasındaki karşılaştırma, teknolojinin stratejik konumlandırmasını ortaya koymaktadır. Veriler, fitoremediasyonun daha ucuz, ekosistemler için daha az yıkıcı olduğunu ve halk tarafından daha iyi kabul gördüğünü açıkça göstermektedir.¹ Ancak, en büyük sınırlaması zamandır; kazı işleminin anında sonuç vermesine karşın, fitoremediasyon yıllar, hatta on yıllar sürebilir.⁵ Bu durum, maliyet ve çevresel etki ile hız arasında temel bir değiş tokuş yaratır. Bu değiş tokuş, fitoremediasyonun evrensel bir çözüm olmadığını göstermektedir. En uygun olduğu alanlar, insan sağlığına yönelik acil riskin yönetilebilir olduğu ve uzun vadeli, düşük maliyetli restorasyonun öncelikli olduğu geniş, düşük ila orta düzeyde kirlenmiş sahalardır.⁸ Akut, yüksek konsantrasyonlu “sıcak noktalar” için daha hızlı gri teknolojiler hala gerekli olabilir. Bu nedenle, teknoloji seçimi; risk değerlendirmesi, bütçe ve zaman çizelgesine dayalı stratejik bir karardır.

1.2 Fitoremediasyon Mekanizmalarının Taksonomisi

Fitoremediasyon, tek bir süreçten ziyade, bitkilerin kirleticilerle etkileşime girdiği çeşitli mekanizmaları kapsayan bir şemsiye terimdir. Bu süreçlerin net bir şekilde sınıflandırılması, teknolojinin potansiyelini ve sınırlılıklarını anlamak için esastır. Araştırma literatüründe bazen örtüşen terminolojiler (örneğin, fitoekstraksiyon, fitoakümülasyon, fitosekestrasyon ¹; fitodegradasyon, fitotransformasyon ¹) kullanılabilmektedir. Bu terminolojik belirsizlik, teknolojinin standartlaştırılmış bir şekilde değerlendirilmesini ve net iletişimi engelleyebilir. Bu nedenle, bu raporun temel amacı, her bir mekanizmayı açıkça tanımlamak, eş anlamlılarını belirtmek ve aralarındaki ince farkları açıklayarak baştan sona tutarlı bir terminoloji oluşturmaktır. Bu temel netlik, tüm belgenin anlaşılırlığı için kritik öneme sahiptir.

• Fitoekstraksiyon (veya Fitoakümülasyon): Bu mekanizma, kirleticilerin (öncelikle biyolojik olarak parçalanamayan ağır metaller ve radyonüklidler) bitki kökleri tarafından topraktan veya sudan alınmasını ve ardından hasat edilebilir, toprak üstü biyokütleye (gövde ve yapraklar) taşınıp biriktirilmesini içerir.¹ Hasattan sonra, kirletici sahadan uzaklaştırılmış olur ve çok daha küçük bir hacimdeki bitki materyalinde yoğunlaşır.¹ Bu süreç, yayılmalarını önlemek için hareketli kirleticilerin temizlenmesi için idealdir.⁴ Fitoekstraksiyon
  süreci, fitoakümülasyon ise bu sürecin sonucunu ifade eder.
• Fitostabilizasyon: Bu teknikte bitkiler, topraktaki kirleticilerin hareketliliğini ve biyoyararlanımını azaltarak onları yerinde hareketsiz hale getirmek için kullanılır.³ Bu, kirleticilerin köklerin yakınındaki toprak parçacıklarına bağlanmasıyla sağlanır, böylece yeraltı suyuna sızmaları veya rüzgar ve su erozyonuyla taşınmaları önlenir.¹ Bu yöntem, kirleticiyi sahadan çıkarmak yerine yerinde kontrol altına alır ve kazının pratik olmadığı geniş alanlar için uygundur.⁴
• Fitodegradasyon (veya Fitotransformasyon): Bu süreç, karmaşık organik kirleticilerin bitki içinde veya bitki kökleri tarafından salgılanan enzimler aracılığıyla daha basit, daha az zehirli moleküllere parçalanmasını ifade eder.¹ Bu mekanizma, bitki tarafından metabolize edilebilen herbisitler, klorlu çözücüler ve patlayıcılar gibi organik kirleticiler için etkilidir.¹
• Rizofiltrasyon: Öncelikle suyun iyileştirilmesi için kullanılan bu teknikte, bitki kökleri (karasal veya sucul) kirleticileri doğrudan sudan emer, yüzeyine bağlar (adsorpsiyon) ve çökeltir.³ Kirlenmiş yüzey sularından veya atık sulardan kirleticilerin uzaklaştırılmasında etkilidir.³
• Rizodegradasyon (veya Fitostimülasyon): Bu, rizosferde (bitki köklerini hemen çevreleyen toprak bölgesi) organik kirleticilerin mikrobiyal parçalanmasının artırılmasıdır.² Bitki kökleri, toprak mikroorganizmalarının büyümesini ve aktivitesini teşvik eden eksüdatlar (şekerler, amino asitler, enzimler) salgılar ve bu mikroorganizmalar da kirleticileri parçalar.²
• Fitovolatilizasyon: Bu mekanizma, kirleticilerin bitkiler tarafından alınmasını, uçucu (gaz) bir forma dönüştürülmesini ve ardından terleme yoluyla atmosfere salınmasını içerir.³ Bu süreç, kirleticiyi bir ortamdan (toprak/su) diğerine (hava) aktarır ve belirli kalıcı metaller için daha az tercih edilen bir yöntemdir.³

Aşağıdaki tablo, bu mekanizmaların yapılandırılmış bir karşılaştırmasını sunarak, belirli bir kirletici ve senaryo için hangi mekanizmanın uygun olduğunu hızlı bir şekilde değerlendirmeye olanak tanır ve raporu sadece açıklayıcı bir metin değil, aynı zamanda pratik bir referans aracı haline getirir.

Tablo 1: Fitoremediasyon Mekanizmalarının Karşılaştırmalı Analizi

1.3 Hiperakümülatör Fenomeni

Fitoremediasyon tartışmalarının merkezinde “hiperakümülatörler” olarak bilinen özel bir bitki sınıfı yer alır. Bu bitkiler, tipik bitkilere göre yüzlerce veya binlerce kat daha yüksek konsantrasyonlarda belirli elementleri, zehirlenme belirtileri göstermeden emme ve tolere etme gibi olağanüstü bir yeteneğe sahiptir.¹ Bu fenomen, bitkinin bir dizi karmaşık fizyolojik ve biyokimyasal adaptasyonunu içerir: verimli kök alım sistemleri, hızlı kökten gövdeye translokasyon ve bitki hücreleri içinde (örneğin, vakuollerde) etkili detoksifikasyon ve sekestrasyon (tecrit etme) mekanizmaları.¹³ Birçok bitki fitoremediasyon gerçekleştirebilse de, etkili fitoekstraksiyon stratejilerinin temel taşı hiperakümülatörlerdir.¹ Bu bitkiler, kirleticileri biyokütlelerinde son derece yüksek seviyelerde yoğunlaştırarak, kirlenmiş bir sahadan önemli miktarda kirleticinin az sayıda hasat döngüsüyle çıkarılmasına olanak tanır.

Bölüm 2: Örnek Fitoremediatörler: Uzmanlaşma Üzerine Vaka Çalışmaları

Bu bölüm, teoriden pratiğe geçerek, fitoremediasyon yetenekleriyle tanınan belirli bitkileri inceleyecektir. Bu bitkileri belirli kirleticilere karşı etkili kılan biyokimyasal ve fizyolojik uzmanlıkları vurgulanacaktır.

2.1 Ayçiçeği (Helianthus annuus): Radyonüklidler ve Ağır Metaller İçin Parlak Bir Çözüm

Ayçiçeği, sadece tarımsal önemiyle değil, aynı zamanda fitoremediasyon alanındaki dikkate değer yetenekleriyle de öne çıkan bir bitkidir. Özellikle radyoaktif elementlerin ve ağır metallerin temizlenmesindeki rolü, onu bu alandaki en bilinen örneklerden biri yapmıştır.

2.1.1 Radyonüklid İyileştirmesi

Ayçiçeğinin fitoremediasyon alanındaki ünü, büyük ölçüde Çernobil nükleer felaketinin ardından kullanımından kaynaklanmaktadır.¹⁵ Felaket sonrası, kirlenmiş göletlere yerleştirilen yüzer sallar üzerindeki ayçiçekleri, radyoaktif izotopları, özellikle Sezyum-137 (137Cs) ve Stronsiyum-90 (90Sr), sudan emmek için kullanılmıştır. Bu uygulama, sadece on gün içinde radyonüklidlerin %95’ine kadarının temizlenmesi gibi çarpıcı sonuçlar vermiştir.¹⁵ Bu başarı, ayçiçeğini nükleer silahsızlanmanın uluslararası bir sembolü haline getirmiştir.¹⁵

2.1.2 Sezyum Alım Mekanizması

Ayçiçeğinin sezyum emme yeteneği, temel bir biyokimyasal taklit vakasıdır. Sezyum iyonu (Cs+), bitkiler için temel bir besin olan potasyum iyonuna (K+) kimyasal olarak oldukça benzerdir.¹⁷ Bu benzerlik nedeniyle, bitkinin kök hücre zarları, potasyum alımı için tasarlanmış taşıma yolları aracılığıyla sezyumu “yanlışlıkla” alır. Bu yollar, özellikle yüksek afiniteli K+ taşıyıcıları ve K+ kanallarını içerir.¹⁷ Bu alımın verimliliği, topraktaki potasyum konsantrasyonu ile ters orantılıdır; yani, düşük potasyum seviyeleri, sezyum emiliminin önemli ölçüde artmasına neden olur.¹⁷ Bu “yanlış kimlik” ilkesi, fitoremediasyonun temel bir mekanizmasını ortaya koyar, ancak aynı zamanda önemli bir operasyonel zafiyeti de gözler önüne serer. Temizleme işleminin başarısı, doğrudan toprağın kimyasına bağlıdır. “Doğru” besin maddesinin (bu durumda potasyum) yüksek seviyeleri, kirletici ile rekabet ederek fitoekstraksiyon verimliliğini büyük ölçüde azaltacaktır.¹⁷ Bu durum, bir fitoremediasyon projesini planlamak için basit bir toprak analizinin yetersiz olduğu anlamına gelir. Daha sofistike bir

biyoyararlanabilir besin-kirletici oranı analizi gereklidir. Ayrıca, bazı durumlarda, kirletici alımını en üst düzeye çıkarmak için bir sahayı potasyum ile gübrelemekten kaçınmanın, bitki büyümesini teşvik etme ile iyileştirme verimliliğini en üst düzeye çıkarma arasında hassas bir denge kurmayı gerektirebileceği gibi karşı-sezgisel bir durumu da ortaya çıkarır.

2.1.3 Ağır Metal Akümülasyonu

Radyonüklidlerin ötesinde, ayçiçekleri kurşun (Pb), krom (Cr), nikel (Ni) ve uranyum (U) gibi ağır metallerin de etkili fitoekstraktörleridir.⁶ Yapılan çalışmalar, ayçiçeklerinin bu metalleri köklerinde, gövdelerinde ve yapraklarında yüksek konsantrasyonlarda biriktirebildiğini göstermektedir.⁹ Karşılaştırmalı bir çalışma, H. annuus‘un kurşun biriktirme potansiyelinin, tütün ve vetiver otundan önemli ölçüde daha yüksek olduğunu ve 171’lik bir biyokonsantrasyon faktörüne sahip olduğunu ortaya koymuştur.¹⁹ Bu bitkinin hızlı büyümesi, yüksek biyokütle üretimi ve geniş kök sistemi gibi tarımsal avantajları, etkinliğine önemli ölçüde katkıda bulunur.¹⁸

2.2 Çin Frenk Eğreltiotu (Pteris vittata): Arsenik Hiperakümülasyonunda Bir Uzman

Pteris vittata, arsenik (As) hiperakümülatörü olarak keşfedilen ilk bitki olmasıyla fitoremediasyon tarihinde bir dönüm noktasıdır. Bu bitki, kuru ağırlığının %2.7’sine kadar, yani 27,000 mg/kg gibi olağanüstü yüksek seviyelerde arseniği yapraklarında (frond) biriktirme kapasitesine sahiptir.¹⁴

2.2.1 Arsenik Alım ve Sekestrasyon Mekanizması

P. vittata‘nın bu olağanüstü yeteneği, son derece verimli ve özelleşmiş bir biyokimyasal yolağa dayanır:

1. Alım: Eğreltiotu, aerobik topraklarda yaygın olarak bulunan arsenik formu olan arsenatı (As(V)), kök sistemi aracılığıyla fosfat taşıyıcılarını kullanarak alır. Arsenat, kimyasal olarak fosfata benzediği için bu taşıyıcılar tarafından tanınır.¹⁴ Topraktaki yüksek fosfat seviyeleri, arsenat alımını rekabetçi bir şekilde engeller.¹⁴
2. İndirgeme: Köklerin içine alındıktan sonra, oldukça zehirli olan arsenat (As(V)), bir arsenat redüktaz enzimi tarafından daha az fitotoksik olan arsenite (As(III)) indirgenir.¹⁴
3. Taşıma: Arsenit, daha sonra köklerden toprak üstü yapraklara ksilem yoluyla verimli bir şekilde taşınır.¹⁴
4. Sekestrasyon (Tecrit Etme): Yapraklara ulaştığında, arsenit öncelikle hücrelerin vakuolleri içinde tecrit edilir. Bu, arsenitin hayati hücresel süreçlerden güvenli bir şekilde izole edilmesini sağlar.²¹

Bu üç aşamalı süreç verimli alım, hızlı taşıma ve güvenli tecrit gerçek bir hiperakümülatörün ayırt edici özelliğidir.¹⁴ Bu süreç, hiperakümülasyonun pasif bir birikimden ziyade, aktif ve enerji gerektiren bir savunma stratejisi olduğunu göstermektedir. Başarılı bir hiperakümülatör, hem verimli bir “giriş kapısına” (alım) hem de sofistike bir iç “detoksifikasyon ve tecrit sistemine” ihtiyaç duyar. Bu durum, genetik mühendisliği çabaları için de kritik bir noktadır; sadece daha iyi bir alım taşıyıcısı için bir gen eklemek, bitki artan zehirli yükle başa çıkamadığı sürece işe yaramayacaktır. Tüm metabolik yolun bir bütün olarak ele alınması gerekmektedir.

2.2.2 Pratik Uygulama

Çin frenk eğreltiotunun bu yeteneği, arsenikle kirlenmiş toprakların ve suların fitoremediasyonu için halihazırda ticari olarak kullanılmaktadır.²² Bu, laboratuvarda keşfedilen bir fenomenin, gerçek dünya çevre sorunlarını çözmek için nasıl başarılı bir şekilde uygulanabileceğinin somut bir örneğidir.

Bölüm 3: Derinlemesine Odak: Tütünün (Nicotiana tabacum) Fitoremediatör Olarak İkili Doğası

Bu bölüm, raporun ana odağını oluşturan tütün bitkisini çok yönlü bir şekilde analiz edecektir. Tütünün paradoksal rolü, hem inorganik hem de organik kirleticileri biriktirme mekanizmaları ve biyoteknolojinin dönüştürücü potansiyeli ayrıntılı olarak incelenecektir.

3.1 Paradoksal Bir Bitki: Halk Sağlığı Sorunu ve Çevresel Çözüm

Tütün bitkisi, fitoremediasyon bağlamında merkezi bir çatışmayı bünyesinde barındırır. Önemli bir endüstriyel ürün olmasına rağmen, topraktan ve gübrelerden kadmiyum (Cd) gibi ağır metalleri verimli bir şekilde biriktirme doğal yeteneği, onu sigara içenler için önemli bir zehirli metal maruziyet kaynağı haline getirmektedir.²⁵ Aynı zamanda, tam da bu özellik—yüksek verimli metal alımı ve büyük, hasat edilebilir yapraklarına taşıma yeteneği—onu fitoekstraksiyon için mükemmel bir aday yapmaktadır.²⁵ Bu ikili kimlik, birbiriyle çelişen iki araştırma hedefini ortaya çıkarmıştır: tüketici tütünündeki kadmiyum seviyesini düşürmek ve fitoremediasyon tütünündeki birikimi en üst düzeye çıkarmak.²⁶

3.2 Tütünün Ağır Metal (Cd, Zn, Pb) Hiperakümülatörü Olarak Rolü

3.2.1 Akümülasyon Verimliliği

Tütün, kadmiyum (Cd) ve çinkonun (Zn) verimli bir akümülatörü, çoğu zaman da bir hiperakümülatörüdür ve yapraklarındaki metal seviyeleri sıklıkla topraktakileri aşar.²⁵ Saha çalışmaları, Cd için (bazı çeşitlerde 17.3’e kadar) ve Zn için yüksek biyokonsantrasyon faktörleri (BCF) göstermektedir, bu da oldukça etkili bir kökten gövdeye taşınım olduğunu kanıtlar.²⁰ Ayrıca, özellikle şelatlayıcı maddelerle desteklendiğinde, kurşun (Pb) fitoekstraksiyonu için de potansiyel göstermektedir.¹⁹

3.2.2 Moleküler Mekanizmalar

Topraktan köklere alım, seçici taşıyıcılar, özellikle de hem Zn hem de Cd’yi taşıyan NtZIP4 ve NtZIP5 gibi ZIP (ZRT1/IRT1-ilişkili Protein) ailesinden proteinler aracılığıyla gerçekleşir.²⁶ Bu taşıyıcıların kök ve yaprak dokularının farklı kısımlarında nasıl işlev gördüğü, bitkinin metali verimli bir şekilde alıp taşımasını sağlayan karmaşık bir düzenlemeyi ortaya koyar.

3.2.3 Etkileyen Faktörler

Metal alımı statik bir süreç değildir; dış faktörlerden büyük ölçüde etkilenir. Toprak pH’ı kritik bir rol oynar; daha düşük pH genellikle metallerin biyoyararlanımını ve dolayısıyla alımını artırır.²⁵ Katyon değişim kapasitesi (KDK) ve organik madde varlığı da önemli faktörlerdir.²⁵ Ayrıca, tütün çeşitleri arasında metal biriktirme yeteneği açısından önemli genetik farklılıklar bulunmaktadır.²⁰

3.2.4 Bitki İçindeki Dağılım

Metaller bitki içinde eşit olarak dağılmaz. Örneğin kadmiyum, kök veya gövdeden çok yapraklarda birikme eğilimindedir, bu da fitoekstraksiyon için ideal bir durumdur çünkü hasat edilebilir kısım yapraklardır.²⁹ Genellikle daha yaşlı, alt yapraklar, daha genç, üst yapraklara göre daha yüksek konsantrasyonlar gösterir.²⁵

3.3 Organik Kirleticilerin İyileştirilmesi

Tütün, sadece ağır metallerle sınırlı kalmayıp, çeşitli organik kirleticilere karşı da yüksek bir tolerans göstererek çok yönlü bir fitoremediatör olduğunu kanıtlamıştır.³¹ Karmaşık organik kirleticiler söz konusu olduğunda, bitkinin kendisi tüm ağır işi yapmıyor olabilir. Bisfenol A (BPA) ve Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar (PAH’lar) gibi kirleticilerin iyileştirilmesinde, bitkinin rizosferi, yani kök bölgesi, asıl “motor” görevi görür. Tütün, kök salgılarıyla rizosferde özel bakteri ve mantarların gelişmesi için ideal bir mikro-ortam yaratarak bir “biyoreaktör kolaylaştırıcısı” olarak işlev görür.³² Bu mikroorganizmalar, bitkinin tek başına metabolize edemeyeceği kirleticileri parçalar. Bu durum, organik kirleticiler için fitoremediasyonun geliştirilmesinin, sadece bitkiyi modifiye etmeye değil, aynı zamanda toprağı doğru mikrobiyal konsorsiyumlarla aşılamaya da bağlı olduğunu göstermektedir. Bu, entegre bir “bitki-mikrop sistemi” yaklaşımının önemini vurgular.

• Patlayıcılar: Genetik olarak değiştirilmiş tütünün, oldukça zehirli bir patlayıcı olan trinitrotolueni (TNT) kirlenmiş ortamlardan etkili bir şekilde uzaklaştırdığı ve parçaladığı gösterilmiştir.³⁴
• Endokrin Bozucular: Tütün, son yıllarda önemli bir çevre sorunu haline gelen Bisfenol A (BPA) ile kirlenmiş toprakların iyileştirilmesinde önemli bir potansiyel sergilemektedir. Topraktaki BPA’nın %80’ine kadarını 30 gün içinde temizleyebilir. Bu başarının bir kısmı, parçalanmaya yardımcı olan faydalı rizosfer bakterilerini teşvik etmesinden kaynaklanmaktadır.³²
• Cıva: Transgenik tütün, hem oldukça zehirli organo-cıva bileşiklerini (Fenil Cıva Asetat – PMA) hem de inorganik cıvayı (HgCl₂) detoksifiye etmek üzere tasarlanmıştır. Bu bitkiler, bu bileşiklere karşı direnç gösterir ve cıvayı daha az zararlı formlara dönüştürerek buharlaştırabilir.³⁵
• PAH’lar ve Pestisitler: Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar (PAH’lar) ve pestisitler gibi organik bileşiklerin fitoremediasyonunun genel prensipleri, rizosferdeki bitki-mikrop etkileşimlerine dayanır.³³ Tütünün bu kirleticilerle olan performansı hakkında doğrudan veriler sınırlı olsa da, sağlam kök sistemi ve mikrobiyal aktiviteyi teşvik etme yeteneği, bu alanda da güçlü bir potansiyele sahip olduğunu düşündürmektedir.³¹

3.4 Tütünün Potansiyelini Genetik Mühendislik Yoluyla Artırma

Tütünün hızlı büyümesi, yüksek biyokütle üretmesi ve genetik dönüşümünün kolay olması, onu fitoremediasyon alanında biyoteknolojik iyileştirmeler için ideal bir model organizma yapmaktadır.³¹ Tütünün bu özellikleri, onu sadece bir hiperakümülatörden daha fazlası haline getirir; çok yönlü bir “platform teknolojisi” veya fitoremediasyon biyoteknolojisi için bir “şasi” olarak işlev görür. Tütünün çok çeşitli kirleticileri (ağır metaller, patlayıcılar, endokrin bozucular, cıva) ele alabilmesi ve başarılı genetik modifikasyonların çeşitliliği, onun bu alandaki merkezi rolünü pekiştirir.¹⁹ Tütün bitkisi, farklı çevresel sorunları hedeflemek için farklı “yazılımlar” (genler) ile donatılabilen bir temel model olarak kavramsallaştırılabilir. Bu, onu fitoremediasyon araştırma ve geliştirmesinin geleceğinde merkezi bir organizma olarak konumlandırır.

Tablo 3: Nicotiana tabacum‘un Gelişmiş Fitoremediasyon İçin Genetik Mühendisliği

• Geliştirilmiş Metal Alımı ve Toleransı: Bilim insanları, metal birikimini artırmak için genler eklemişlerdir. Önemli bir örnek, bir buğday geninin (TaPCS1, fitokelatin sentaz kodlayan) çalı tütününe (Nicotiana glauca) eklenmesidir. Bu modifikasyon, bitkinin kurşun (Pb) birikimini ikiye katlamış ve hem Pb hem de kadmiyuma (Cd) olan toleransını artırmıştır.³⁸ Tiyoredoksin geni LmTrxh2 gibi diğer genlerin aşırı ifadesi de Cd ve bakır (Cu) toleransını ve birikimini artırmıştır.⁴¹
• Organik Kirleticilerin Detoksifikasyonu: TNT’yi temizlemek için tütüne bir bakteriyel nitroredüktaz (NR) geni eklenmiştir. Ortaya çıkan transgenik bitkiler, normal bitkiler için ölümcül olan yüksek TNT konsantrasyonlarını tamamen parçalayabilmiştir.³⁴
• Cıva İyileştirmesi: Sofistike bir yaklaşım, bakteriyel merB (organomerküriyal liyaz) ve merT (cıva taşıyıcı) genlerini birlikte ifade eden transgenik tütün oluşturmayı içermiştir. Bu, bitkinin zehirli metilcıvayı almasını, onu daha az zehirli iyonik cıvaya (Hg2+) parçalamasını ve uçucu elementel cıva (Hg0) olarak salınmasını önleyerek tecrit etmesini sağlar.³⁵

3.5 Karşılaştırmalı Bir Değerlendirme: Avantajlar ve Dezavantajlar

• Avantajlar: Diğer birçok hiperakümülatöre kıyasla tütün, üstün tarımsal özellikler sunar: hızlı büyüme, çok yüksek biyokütle üretimi, derin bir kök sistemi ve geniş bir iklim yelpazesine uyum sağlama yeteneği.²⁶ İyileştirme bağlamında bir gıda ürünü olmaması, kirleticilerin insan gıda zincirine girme riskini azaltır. İyi anlaşılmış genetiği, onu mühendislik için son derece uygun hale getirir.²⁶
• Dezavantajlar: Başlıca dezavantaj, halk sağlığı algısı ve bir tüketim ürünü olarak ikili kullanımıyla ilişkili risktir.²⁶ Genetik modifikasyonlar, bazen istenen iyileştirme artışını engelleyebilen bodur büyüme veya değişmiş besin dengeleri gibi istenmeyen pleiotropik etkilere sahip olabilir.²⁶ Ayrıca, saha performansı oldukça değişken olabilir ve laboratuvar çalışmalarından tahmin edilmesi zordur.²⁰

Bölüm 4: Pratik Uygulama: Zorluklar ve Çözümler

Bu bölüm, fitoremediasyonun bilimsel potansiyelinden, yaygın ve ticari olarak uygulanabilir bir teknoloji haline gelmesi için aşılması gereken gerçek dünya engellerine geçiş yapacaktır. Saha uygulaması ve üretilen tehlikeli atıkların yönetimi gibi kritik konulara odaklanılacaktır.

4.1 Laboratuvar ve Saha Arasındaki Boşluğu Kapatmak

Fitoremediasyonun karşılaştığı en büyük zorluklardan biri, kontrollü laboratuvar veya saksı deneylerinde gözlemlenen yüksek verimliliğin genellikle sahada tekrarlanamamasıdır.²⁰ Bu tutarsızlığın altında yatan birkaç temel neden vardır:

• Çevresel Değişkenlik: Gerçek dünya toprağı, karmaşık ve heterojen bir matristir. Saha performansı, toprak pH’ı, besin seviyeleri, organik madde içeriği, iklim ve yerli mikrobiyal popülasyonlar gibi çok sayıda kontrolsüz değişkene tabidir. Bu faktörler, hem biyokütle üretiminde hem de metal birikiminde yıldan yıla yüksek değişkenliğe neden olabilir.²⁰
• Biyoyararlanım ve Kök Derinliği: Fitoremediasyon, kirleticinin biyoyararlanımı (yani, kök alımı için erişilebilir olan fraksiyonu) ve bitki köklerinin toprağa nüfuz edebileceği derinlik ile sınırlıdır.⁵ Toprak parçacıklarına sıkıca bağlı olan veya kök bölgesinin altında bulunan kirleticiler arıtılamaz.
• Zaman Ölçeği: Fitoremediasyonun yavaş temposu, özellikle mühendislik çözümlerinin hızlı sonuçlarıyla karşılaştırıldığında, büyük ölçekli benimsenmesinin önündeki en büyük engellerden biri olmaya devam etmektedir.⁵ İyileştirme zaman çizelgeleri, birçok yıl, hatta on yıllar sürebilir.²⁰

Bu zorluklar, başarılı fitoremediasyonun sadece bir “sihirli mermi” mahsulü ekmekten ibaret olmadığını, bunun yerine bütün bir ekosistemi yönetmeyi gerektirdiğini ortaya koymaktadır. Etkili bir strateji, (a) saha hazırlığı (pH ayarlaması, iyileştirici maddeler eklenmesi), (b) bitki seçimi (genetik olarak uygun çeşitler), (c) mikrobiyal aşılama (rizosfer mühendisliği) ve (d) hasat sonrası işleme (değerlendirme) gibi unsurları içeren bütünsel, sistem düzeyinde bir yaklaşım gerektirir. Sadece bitkiye odaklanmak, başarısızlık için bir reçetedir. Bu nedenle, fitoremediasyon tarımdan çok “ekolojik mühendislik” olarak görülmelidir.

4.2 Bir Hiperakümülatörün Sonrası: Kirlenmiş Biyokütlenin Yönetimi

Fitoekstraksiyonun kritik darboğazı, hasat edilen, kirletici yüklü bitki biyokütlesinin güvenli bir şekilde bertaraf edilmesi veya kullanılmasıdır.⁴⁵ Bu materyali basitçe depolama alanlarına gömmek, kirleticilerin çevreye yeniden salınma riskini taşır. Bu nedenle, hasat sonrası yönetim, sürecin ayrılmaz bir parçasıdır ve teknolojinin genel sürdürülebilirliğini ve ekonomik fizibilitesini belirler. Kirlenmiş biyokütlenin yönetimi sadece bir çevre sorunu değil, aynı zamanda fitoekstraksiyonun ekonomik uygulanabilirliği için kilit bir belirleyicidir. Tehlikeli atıkların bertarafı pahalıdır ve fitoremediasyonun geleneksel yöntemlere göre başlangıçtaki maliyet tasarrufunu ortadan kaldırabilir. Bu noktada, biyokütlenin değerli ürünlere (biyo-yakıtlar, biyo-kömür, aktif karbon vb.) dönüştürülmesi anlamına gelen “değerlendirme” (valorizasyon) kavramı devreye girer.⁴⁶ Bu yaklaşım, “atık bertaraf maliyetini” bir “ürün gelir akışına” dönüştürür. Bu, iş modelini basit bir çevre hizmetinden entegre bir biyorafineri konseptine kaydırır. Başarılı bir projenin, sadece ziraat mühendisleri ve çevre bilimcileri değil, aynı zamanda kimya mühendisleri ve malzeme bilimcilerini de gerektirdiği anlamına gelir.

Tablo 4: Kirlenmiş Fitokütle İçin Bertaraf ve Değerlendirme Yolları

• Termal İşlemler:

• Yakma (Incineration)/Yanma: Biyokütleyi yüksek sıcaklıklarda yakmak, hacmini önemli ölçüde azaltır ve enerji geri kazanımına olanak tanır. Ancak, uçucu metalleri atmosfere salabilir ve dikkatli bir şekilde bertaraf edilmesi gereken zehirli bir uçucu kül üretir.⁴⁵
• Piroliz ve Gazlaştırma: Bunlar, düşük oksijenli ortamlarda gerçekleştirilen daha kontrollü termal süreçlerdir. Biyokütleyi biyo-yağ, sentez gazı (enerji için) ve biyo-kömür adı verilen katı bir kalıntıya dönüştürürler.⁴⁵ Pirolizin önemli bir avantajı, yakmadan daha düşük sıcaklıklarda gerçekleşmesidir, bu da uçucu olmayan ağır metalleri kararlı biyo-kömür matrisi içinde hareketsiz hale getirip yoğunlaştırarak salınımlarını önleme eğilimindedir.⁴⁵
• Değerlendirme (Valorizasyon): Atıktan Değer Yaratma:

• Fitomining: Belirli değerli metaller (örneğin, nikel, çinko) için, hasat edilen biyokütle, metalleri geri kazanmak ve geri dönüştürmek için işlenebilir; bu yaklaşım “fitomining” olarak bilinir.¹
• Adsorbanlara Dönüşüm: Pirolizden elde edilen biyo-kömür, yüksek değerli aktif karbonlar oluşturmak için daha ileri işlemlerden (örneğin, buhar aktivasyonu) geçirilebilir.⁴⁸ Kirlenmiş tütün biyokütlesi üzerinde yapılan bir çalışma, sudan Cr(VI) gibi diğer kirleticileri adsorbe etmede oldukça etkili olan aktif karbona dönüştürülebileceğini göstermiş ve döngüsel bir ekonomi yaklaşımını ortaya koymuştur.⁴⁸

• Ekstraksiyon ve Kimyasal İşlem: Kirleticiler, kimyasal özütleyiciler kullanılarak biyokütleden süzülebilir, bu da metal geri kazanımına olanak tanır. Kalan bitki materyali daha sonra daha güvenli bir şekilde kullanılabilir.⁴⁵
• Biyolojik Arıtma: Gelişmekte olan araştırmalar, özellikle tütün atıkları olmak üzere hasat edilen biyokütleyi detoksifiye etmek için filamentli mantarlar gibi mikroorganizmaları kullanmayı araştırmaktadır. Bu süreç, nikotin gibi zehirli bileşenleri parçalayabilir ve potansiyel olarak metalleri hareketsiz hale getirebilir.⁵²

Bölüm 5: Ekonomik Uygulanabilirlik ve Gelecek Yörüngesi

Bu son analitik bölüm, fitoremediasyonun ekonomik gerekçesini değerlendirecek ve geleceğini şekillendirecek bilimsel ve düzenleyici gelişmelere ileriye dönük bir bakış sunacaktır.

5.1 Maliyet-Fayda Analizi

Fitoremediasyon, geleneksel iyileştirme yöntemlerinden önemli ölçüde daha ucuz olarak rapor edilmektedir. Maliyet, fiziksel veya kimyasal yöntemler için metreküp toprak başına $10-$1000 iken, fitoremediasyon için metreküp başına $0.05 kadar düşük olabilir.⁵³ Bu maliyet avantajı, teknolojiye olan ilginin birincil itici gücüdür.¹

Tütün kullanımının ekonomisi özellikle inceliklidir. Geleneksel tütün tarımı, azalan talep nedeniyle ekonomik baskı altındadır ve çiftçiler için mali istikrarsızlığa ve borca yol açabilir.⁵⁵ Fitoremediasyon, arazi, ekipman ve uzmanlığı tüketici ürünleri yerine çevresel hizmetler için yeniden kullanarak potansiyel bir alternatif gelir akışı sunar. Bu, tütün yetiştiren topluluklar için “adil bir geçiş” anlamına gelebilir. Tütün fitoremediasyonunun ekonomik durumu, sadece toprağı kazıp atmakla yapılan basit bir maliyet karşılaştırmasının çok ötesine uzanır. Tütün yetiştiriciliği bölgelerinin sosyo-ekonomik gerilemesine potansiyel bir çözüm sunar. Bu teknoloji, tarım arazilerinin, çiftçi uzmanlığının ve altyapının zararlı bir tüketim ürününden faydalı bir çevre hizmetine doğru yeniden yönlendirilmesine olanak tanır. Bu, şu anda gerileyen ve tartışmalı bir endüstriye bağımlı olan topluluklar için sürdürülebilir bir ekonomik gelecek sağlayabilir. Bu, bitki bilimini doğrudan kamu politikası ve kırsal kalkınma ile ilişkilendiren derin bir çıkarımdır.

Ekonomik uygulanabilirlik, fitoremediasyon döngüsel biyoekonomi ile entegre edildiğinde büyük ölçüde artar.⁴⁶ Hasat edilen biyokütle bir atık ürün değil, biyo-yakıtlar, biyo-ürünler ve aktif karbon gibi değerli malzemeler için bir ham maddedir ve birden fazla gelir akışı yaratır.⁴⁶

5.2 Fitoremediasyonun Geleceği

• Mikrop Destekli İyileştirme: Bitkiler ve rizosferik mikrobiyomları arasındaki sinerji, önemli bir araştırma alanıdır. Bitki Büyümesini Teşvik Eden Rizobakterilerin (PGPR) kullanımı, bitki stres toleransını artırmak, biyokütleyi çoğaltmak ve kirletici biyoyararlanımını iyileştirmek için verimliliği artırmada kilit bir stratejidir.¹⁰
• İleri Genetik Mühendisliği: Transgenik yaklaşımlar şimdiden büyük umut vaat etse de, CRISPR-Cas9, gen yığma (gene stacking) ve RNA interferansı (RNAi) gibi yeni araçlar, daha önceki denemelerde görülen olumsuz pleiotropik etkiler olmaksızın, gelişmiş iyileştirme özelliklerine sahip bitkiler tasarlamak için benzeri görülmemiş bir hassasiyet sunmaktadır.¹³
• Düzenleyici ve Politika Çerçeveleri: Fitoremediasyonun, özellikle genetiği değiştirilmiş organizmaları içerenlerin yaygın olarak benimsenmesi, açık ve destekleyici düzenleyici çerçevelerin geliştirilmesini gerektirecektir. Bunlar, güvenli uygulamayı yönlendirmek, riskleri yönetmek ve potansiyel olarak fitoremediasyon projeleri tarafından sağlanan ekosistem hizmetleri için pazarlar yaratmak için gereklidir.⁵⁷

Bölüm 6: Sentez ve Sonuç

Bu rapor, fitoremediasyonun, özellikle yaygın, düşük ila orta düzeydeki kirlilikle mücadelede güçlü, maliyet-etkin ve çevreye duyarlı bir teknoloji olduğunu ortaya koymuştur. Temel mekanizmaları, fitoekstraksiyondan rizodegradasyona kadar çeşitlilik gösterir ve her biri belirli kirletici türleri ve saha koşulları için benzersiz avantajlar sunar. Ayçiçeği ve Çin frenk eğreltiotu gibi bitkiler, sırasıyla radyonüklidleri ve arseniği hedef alan olağanüstü biyokimyasal uzmanlıklar sergilemektedir.

Raporun ana odağı olan tütün bitkisi (Nicotiana tabacum), karmaşık ve paradoksal bir rol oynamaktadır. Bir yandan, kadmiyum gibi ağır metalleri doğal olarak biriktirme yeteneği, sigara içenler için bir halk sağlığı endişesi yaratmaktadır. Diğer yandan, tam da bu özellik, yüksek biyokütle üretimi ve genetik mühendisliğine olan yatkınlığı ile birleştiğinde, onu hem inorganik hem de organik kirleticilerin fitoekstraksiyonu için son derece umut verici bir aday haline getirmektedir. Tütün, sadece bir hiperakümülatör değil, aynı zamanda belirli çevresel zorlukları hedeflemek için özelleştirilebilen çok yönlü bir biyoteknolojik platform olarak ortaya çıkmaktadır.

Ancak, fitoremediasyonun başarısı garanti değildir. Laboratuvar potansiyeli ile saha performansı arasındaki boşluk, çevresel değişkenlik, kirletici biyoyararlanımı ve uzun zaman ölçekleri gibi önemli zorluklar devam etmektedir. Bu zorlukların üstesinden gelmek, fitoremediasyonu basit bir tarım uygulaması olarak değil, toprak kimyası, mikrobiyoloji, bitki genetiği ve hasat sonrası işleme gibi unsurları entegre eden sofistike bir ekolojik mühendislik sistemi olarak ele almayı gerektirir. Özellikle, kirlenmiş biyokütlenin yönetimi, teknolojinin ekonomik ve çevresel sürdürülebilirliği için kritik bir darboğazdır. Piroliz yoluyla biyo-kömür ve aktif karbon gibi değerli ürünlere dönüştürme (valorizasyon), bu zorluğu bir fırsata çevirerek döngüsel bir ekonomi modeli sunmaktadır.

Sonuç olarak, fitoremediasyonun geleceği, bilimsel yenilik ve bütünsel uygulama stratejilerinin birleşimine bağlıdır. Tütün bitkisi, bu geleceğin merkezinde yer almaktadır. Tüketim ürünü olarak kullanımı halk sağlığı açısından zorluklarla dolu olsa da, olağanüstü biyolojik yetenekleri ve bilimsel geliştirmeye olan açıklığı, onu hem çevresel restorasyon hem de potansiyel olarak tütün tarımına bağımlı topluluklar için ekonomik yenilenme yolunda bir köşe taşı türü olarak konumlandırmaktadır.

Alıntılanan çalışmalar

1. Phytoremediation – Wikipedia, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Phytoremediation
2. (PDF) Phytoremediation- An overview review – ResearchGate, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://www.researchgate.net/publication/283863360_Phytoremediation-_An_overview_review
3. Understanding the Phytoremediation Mechanisms of Potentially Toxic Elements: A Proteomic Overview of Recent Advances – PubMed Central, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9134791/
4. Phytoremediation | Superfund Research Center, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://superfund.arizona.edu/resources/community-information-sheets/phytoremediation
5. Phytoremediation – Amplify | Colorado State University, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://cnslc.colostate.edu/wp-content/uploads/sites/21/2012/02/epsmits-7.pdf
6. A Review on Phytoremediation of Heavy Metals and Utilization of Its By-products, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://www.researchgate.net/publication/237240517_A_Review_on_Phytoremediation_of_Heavy_Metals_and_Utilization_of_Its_By-products
7. Phytoremediation of Heavy Metals-A Review – ResearchGate, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://www.researchgate.net/publication/344861132_Phytoremediation_of_Heavy_Metals-A_Review
8. Phytoremediation: Technology Overview Report – CLU-IN, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://www.clu-in.org/download/toolkit/phyto_o.pdf
9. Μetal Uptake by Sunflower (Helianthus annuus) Irrigated with Water Polluted with Chromium and Nickel – PMC – PubMed Central, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5532558/
10. ecoevorxiv.org, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://ecoevorxiv.org/repository/view/8314/#:~:text=On%20the%20other%20hand%2C%20progress,heavily%20contaminated%20environments%20still%20present.
11. Phytoremediation technologies and their mechanism for removal of heavy metal from contaminated soil: An approach for a sustainable environment – Frontiers, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://www.frontiersin.org/journals/plant-science/articles/10.3389/fpls.2023.1076876/full
12. Phytoremediation for the Elimination of Metals, Pesticides, PAHs, and Other Pollutants from Wastewater and Soil – ResearchGate, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://www.researchgate.net/publication/330007381_Phytoremediation_for_the_Elimination_of_Metals_Pesticides_PAHs_and_Other_Pollutants_from_Wastewater_and_Soil
13. Phytoextraction of Heavy Metals: A Promising Tool for Clean-Up of Polluted Environment?, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6232834/
14. Mechanisms of Arsenic Hyperaccumulation in Pteris vittata. Uptake …, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC166674/
15. What Have Sunflowers Got To Do With Nuclear Disasters? – YouTube, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://www.youtube.com/watch?v=jKYBZF5P1PM
16. Can sunflowers clean up nuclear radiation? – Quora, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://www.quora.com/Can-sunflowers-clean-up-nuclear-radiation
17. Plant uptake of radiocaesium: a review of mechanisms, regulation …, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://academic.oup.com/jxb/article/51/351/1635/492788
18. Bioaccumulation of radioactive cesium ( Cs) by sunflower cultivation project, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, http://biochem.flas.kps.ku.ac.th/01999213/phytoremediation_sunflower_update_2559.pdf
19. (PDF) Phytoaccumulation of Lead by Sunflower (Helianthus annuus …, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://www.researchgate.net/publication/8068917_Phytoaccumulation_of_Lead_by_Sunflower_Helianthus_annuus_Tobacco_Nicotiana_tabacum_and_Vetiver_Vetiveria_zizanioides
20. Tobacco, Sunflower and High Biomass SRC Clones Show Potential for Trace Metal Phytoextraction on a Moderately Contaminated Field Site in Belgium – Frontiers, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://www.frontiersin.org/journals/plant-science/articles/10.3389/fpls.2018.01879/full
21. Characterization of Arsenate Reductase in the Extract of Roots and Fronds of Chinese Brake Fern, an Arsenic Hyperaccumulator, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC1104199/
22. From Contamination to Beautification: Ferns Remove Arsenic From Soil – Florida Center for Instructional Technology, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://fcit.usf.edu/florida/teacher/science/mod1/fern.html
23. (PDF) Arsenic Hyperaccumulating Ferns and their Application to Phytoremediation of Arsenic Contaminated Sites – ResearchGate, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://www.researchgate.net/publication/255603580_Arsenic_Hyperaccumulating_Ferns_and_their_Application_to_Phytoremediation_of_Arsenic_Contaminated_Sites
24. How one fern hoards toxic arsenic in its fronds and doesn’t die – Science News, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://www.sciencenews.org/article/chinese-brake-fern-arsenic-fronds
25. Critical Review of the Scienceand Options for Reducing Cadmium in Tobacco (Nicotiana Tabacum L. ) and Other Plants | Request PDF – ResearchGate, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://www.researchgate.net/publication/229362654_Critical_Review_of_the_Scienceand_Options_for_Reducing_Cadmium_in_Tobacco_Nicotiana_Tabacum_L_and_Other_Plants
26. Tobacco as an efficient metal accumulator – PMC, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10082116/
27. Tobacco as an efficient metal accumulator – Bohrium, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://www.bohrium.com/paper-details/tobacco-as-an-efficient-metal-accumulator/817345727792414721-11619
28. Heavy‐Metal Concentration in Tobacco Leaves in Relation to Their Available Soil Fractions, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://www.researchgate.net/publication/233105270_Heavy-Metal_Concentration_in_Tobacco_Leaves_in_Relation_to_Their_Available_Soil_Fractions
29. PHYTOREMEDIATION POTENTIAL OF ENHANCED TOBACCO IN SOIL CONTAMINATED WITH HEAVY METALS – ITEMA Conference, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://www.itema-conference.com/wp-content/uploads/2019/09/angelova_phytoremediation_potential_of_enhanced_tobacco_in_soil_contaminated_with_heavy_metals_pp_1049-1057.pdf
30. (PDF) PHYTOREMEDIATION POTENTIAL OF ENHANCED TOBACCO IN SOIL CONTAMINATED WITH HEAVY METALS – ResearchGate, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://www.researchgate.net/publication/336159385_PHYTOREMEDIATION_POTENTIAL_OF_ENHANCED_TOBACCO_IN_SOIL_CONTAMINATED_WITH_HEAVY_METALS
31. Tobacco (Nicotiana tabacum) a Potent Phytoremediator, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, http://www.globalsciencebooks.info/Online/GSBOnline/images/0712/TAET_1(1&2)/TAET_1(2)46-53o.pdf
32. Phytoremediation potential, antioxidant response, photosynthetic …, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35780263/
33. Phytoremediation approaches to PAH contaminated soil, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://sciresol.s3.us-east-2.amazonaws.com/IJST/Articles/2011/Issue-1/Article16.pdf
34. Transgenic Tobacco Plants Clean Up TNT Pollution – Innovations Report, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://www.innovations-report.com/health-life/life-sciences/report-6412/
35. Mercury detoxification using genetic engineered Nicotiana tabacum – Global NEST Journal, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://journal.gnest.org/publication/489
36. Environmental restoration of polyaromatic hydrocarbon-contaminated soil through sustainable rhizoremediation: insights into bioeconomy and high-throughput systematic analysis – RSC Publishing, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://pubs.rsc.org/en/content/articlehtml/2025/va/d4va00203b
37. Transgenic Tobacco for Phytoremediation of Metals and Metalloids – ResearchGate, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://www.researchgate.net/publication/330339122_Transgenic_Tobacco_for_Phytoremediation_of_Metals_and_Metalloids
38. A plant genetically modified that accumulates Pb is especially promising for phytoremediation (2003), by Carmina Gisbert et al. | Embryo Project Encyclopedia, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://embryo.asu.edu/pages/plant-genetically-modified-accumulates-pb-especially-promising-phytoremediation-2003-carmina
39. A plant genetically modified that accumulates Pb is especially promising for phytoremediation – PubMed, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12659836/
40. Development of a transgenic tobacco plant for phytoremediation of methylmercury pollution, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20393701/
41. Assessment of the Cadmium and Copper Phytoremediation Potential of the Lobularia maritima Thioredoxin 2 Gene Using Genetically Engineered Tobacco – MDPI, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://www.mdpi.com/2073-4395/13/2/399
42. Lead Phytoremediation Potential of Wild Type and Transgenic Tobacco Plants | ISPEC Journal of Agricultural Sciences, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://ispecjournal.com/index.php/ispecjas/article/view/148
43. Phytoremediaton Strategies for Co-Contaminated Soils: Overcoming Challenges, Enhancing Efficiency, and Exploring Future Advancements and Innovations – MDPI, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://www.mdpi.com/2227-9717/13/1/132
44. Benefits and limitations of phytoremediation: Heavy metal remediation review, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://www.researchgate.net/publication/355312310_Benefits_and_limitations_of_phytoremediation_Heavy_metal_remediation_review
45. A review on disposal and utilization of phytoremediation plants …, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://www.researchgate.net/publication/354857731_A_review_on_disposal_and_utilization_of_phytoremediation_plants_containing_heavy_metals
46. Phytoremediation and Environmental Law: Harnessing Biomass and Microbes to Restore Soils and Advance Biofuel Innovation – MDPI, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://www.mdpi.com/1996-1073/18/7/1860
47. Sustainable management of post-phytoremediation biomass – HEP Journals, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://journal.hep.com.cn/eeae/EN/10.1007/s40974-025-00364-w
48. (PDF) Valorisation of heavy metals enriched tobacco biomass …, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://www.researchgate.net/publication/289984045_Valorisation_of_heavy_metals_enriched_tobacco_biomass_through_slow_pyrolysis_and_steam_activation
49. Coupling Plant Biomass Derived from Phytoremediation of Potential Toxic-Metal-Polluted Soils to Bioenergy Production and High-Value by-Products—A Review – MDPI, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://www.mdpi.com/2076-3417/11/7/2982
50. What are most common methods of disposal for (heavy metal) contaminated biomass (for example resulting from phytoremediation)? | ResearchGate, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://www.researchgate.net/post/What_are_most_common_methods_of_disposal_for_heavy_metal_contaminated_biomass_for_example_resulting_from_phytoremediation
51. Clean-Up of Heavy Metals from Contaminated Soil by Phytoremediation: A Multidisciplinary and Eco-Friendly Approach – PMC – PubMed Central, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10221411/
52. Toxicity treatment of tobacco wastes using experimental design by …, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7875829/
53. Phytoremediation as an Effective Remedy for Removing Trace Elements from Ecosystems, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://www.mdpi.com/2223-7747/12/8/1653
54. Phytoremediation: A Promising Approach for … – Frontiers, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://www.frontiersin.org/journals/plant-science/articles/10.3389/fpls.2020.00359/full
55. The impacts on the economy, health, and environment resulting from tobacco cultivation: A cross-sectional survey of tobacco farmer perspectives in Thailand, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://www.tobaccoinduceddiseases.org/The-impacts-on-the-economy-health-and-environment-resulting-from-tobacco-cultivation,204301,0,2.html
56. Phytoremediation: Sustainable Approach for Heavy Metal Pollution – PMC – PubMed Central, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC11490348/
57. Phytoremediation of Pollutants: Applicability and Future Perspective – PMC, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10346290/
58. Potential ability of tobacco (Nicotiana tabacum L.) to phytomanage an urban brownfield soil – PMC – PubMed Central, erişim tarihi Ağustos 30, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8521509/