Mars’ta Koloni Kurmak: Bilim Kurgudan Gerçeğe Giden Yoldaki En Büyük 5 Zorluk

Metnin analizini dinlemek için aşağıdaki oynatıcıyı kullanabilirsiniz.

Giriş – Yeni Bir Dünyanın Eşiğinde

İnsanlığın Mars’ta bir koloni kurma fikri, kolektif hayal gücümüzde on yıllardır bilim kurgu eserleriyle kök salmış, insanlığın bir sonraki büyük sınırı olarak görülmektedir.¹ Ray Bradbury’nin lirik anlatılarından Andy Weir’in

Marslı romanı ve aynı adlı filmin sinematik mücadelesine kadar, Kızıl Gezegen hem bir kaçış hem de bir yeniden başlangıç vaadi olarak sunulmuştur.² Ancak bu romantikleştirilmiş vizyonlar ile bilim insanları ve mühendislerin karşı karşıya olduğu çetin gerçekler arasında derin bir uçurum bulunmaktadır.⁵ Mars’a yolculuk ve orada kalıcı bir varlık oluşturma hedefi, yalnızca lojistik bir meydan okuma değil, aynı zamanda fizik, biyoloji, mühendislik, psikoloji ve etiği kapsayan çok disiplinli, karmaşık bir problemler yumağıdır.⁶ Bu raporun amacı, bu büyük hedefi, bilim kurguyu sürdürülebilir bir insan varlığına dönüştürmek için aşılması gereken beş temel ve birbiriyle bağlantılı engele ayırarak derinlemesine analiz etmektir.⁸

Bu engeller, raporun temel direklerini oluşturmaktadır:

1. Düşman Gezegen: Mars’ın acımasız çevresi ve özellikle her an var olan radyasyon tehdidi.
2. Hayatı Sürdürmek: Yerinde Kaynak Kullanımı (In-Situ Resource Utilization – ISRU) ve kapalı döngü yaşam destek sistemleri aracılığıyla kendi kendine yeterliliği sağlama zorunluluğu.
3. Fizyolojik Bedel: Değişen yerçekimi ve uzun süreli uzay uçuşunun insan vücudu üzerindeki yıpratıcı etkileri.
4. Zihinsel Sınav: Aşırı izolasyon, kapalı kalma ve Dünya’dan kopukluğun getirdiği psikolojik baskı.
5. Sistemik Karmaşıklık: Tüm bu unsurları bir araya getiren lojistik, enerji ve teknolojik altyapının kurulması ve popüler kurgunun gerçeklikle karşılaştırılması.

Bu zorlukların hiçbiri tek başına ele alınamaz. Her biri, bir diğerini etkileyen ve ondan etkilenen karmaşık bir ağın parçasıdır. Örneğin, radyasyondan korunmak için yeraltı habitatları inşa etme stratejisi (Zorluk 1), gelişmiş kazı ve inşaat robotları ile bu operasyonları besleyecek muazzam bir enerji kaynağı gerektirir (Zorluk 2). Benzer şekilde, mürettebatın psikolojik sağlığını korumak (Zorluk 4), sadece doğru personel seçimiyle değil, aynı zamanda habitat tasarımının (örneğin, pencereler veya kişisel alanlar) ve yaşam destek sistemlerinin (örneğin, bitki yetiştirme modülleri) mühendislik kararlarıyla da doğrudan ilişkilidir. Bu karşılıklı bağımlılıklar, Mars kolonizasyonunun gerçekte ne kadar zorlu bir sistem mühendisliği problemi olduğunu ortaya koymaktadır. Bu rapor, her bir zorluğu ayrıntılı verilerle analiz ederek ve aralarındaki bu kritik bağlantıları ortaya koyarak, Mars’a giden yolda atılması gereken adımlara dair kapsamlı bir yol haritası sunmayı amaçlamaktadır.⁶

Düşman Gezegen: Mars Çevresinin ve Radyasyonun Aşılması

Mars, insan yaşamına karşı doğası gereği düşman bir gezegendir. Dünya’nın koruyucu kalkanlarından yoksun olması, onu uzayın en acımasız tehlikelerine karşı savunmasız bırakır. Bu bölümde, kolonistlerin yüzleşeceği en temel çevresel engeller – ölümcül radyasyon, yaşanmaz atmosfer, aşırı sıcaklıklar ve her yere nüfuz eden toz – ve bu engelleri aşmak için geliştirilen stratejiler incelenecektir.

Görünmez Tehdit: Kozmik ve Güneş Radyasyonu

Mars kolonizasyonunun önündeki en ciddi ve aşılması en zor engellerden biri, uzay radyasyonudur.⁶ NASA tarafından insanlı uzay uçuşlarının beş temel tehlikesinden biri olarak tanımlanan bu görünmez tehdit, iki ana kaynaktan gelir ve Mars’ın savunmasızlığı nedeniyle kolonistler için sürekli bir risk oluşturur.⁸

İkili Tehdit: GCR ve SEP

İlk tehdit, Güneş Sistemi dışındaki süpernova patlamaları gibi kaynaklardan gelen ve neredeyse ışık hızında hareket eden yüksek enerjili protonlar ve ağır iyonlardan oluşan Galaktik Kozmik Işınlar (GCRs)‘dır.⁶ GCR’ler, enerjilerinin yüksekliği nedeniyle mevcut en gelişmiş kalkanlama teknolojilerini bile delip geçebilme kapasitesine sahiptir ve bu da onları uzun vadeli görevler için amansız bir tehlike haline getirir.⁶ İkinci tehdit ise, Güneş’teki patlamalar ve koronal kütle atımları sırasında aniden ortaya çıkan ve çoğunlukla protonlardan oluşan yoğun radyasyon patlamaları olan

Güneş Enerjetik Parçacıkları (SEPs)‘dır.⁶ SEPs, GCR’ler kadar sürekli olmasa da, ani ve yüksek dozda radyasyon salınımlarıyla akut sağlık sorunlarına yol açabilir.

Dünya, kalın atmosferi ve güçlü küresel manyetik alanı sayesinde bu radyasyon türlerinin büyük bir kısmını saptırır veya emer.¹⁰ Ancak Mars, bu koruyucu kalkanların her ikisinden de yoksundur. Gezegenin küresel bir manyetik alanı yoktur ve atmosferi Dünya’nınkinin %1’inden daha incedir.⁶ Bu durum, Mars yüzeyini GCR ve SEP bombardımanına karşı neredeyse tamamen açık bırakır.

Tehlikenin Nicel Değerlendirmesi

Radyasyonun ciddiyetini anlamak için somut verilere bakmak gerekir. NASA’nın Curiosity keşif aracındaki Radyasyon Değerlendirme Dedektörü (RAD), bir astronotun Mars’a gidiş-dönüş ve yüzeyde kalış süresince en az 0.66 sievert (Sv) doza maruz kalacağını ölçmüştür.⁶ Bu rakam, bir astronotun tüm kariyeri boyunca alması tavsiye edilen radyasyon limitinin üç katından fazladır. Avrupa Uzay Ajansı (ESA) ise Mars’a yapılacak bir görevde astronotların Dünya’dakinden 700 kata kadar daha fazla radyasyon dozu alabileceğini tahmin etmektedir.¹⁰ Bir görevin toplam radyasyon dozu, maruz kalma süresi boyunca radyasyon oranının entegre edilmesiyle hesaplanır:

D=∫0T​R(t)dt. Burada D kümülatif dozu, R(t) zamana bağlı radyasyon oranını ve T toplam maruziyet süresini temsil eder.⁶ Bu basit denklem, birkaç yıl sürecek bir Mars görevinin kümülatif riskinin ne kadar yüksek olduğunu açıkça göstermektedir.

Biyolojik Bedel

Uzun süreli radyasyon maruziyetinin insan sağlığı üzerindeki etkileri ciddidir ve çok yönlüdür. Bu etkiler arasında yaşam boyu kanser riskinde artış, özellikle akciğer, mide, meme ve lösemi kanserleri; ani ve yoğun SEP olayları sonrası bulantı ve yorgunluk gibi semptomlarla kendini gösteren akut radyasyon hastalığı; katarakt oluşumu, kalp-damar hastalıkları ve merkezi sinir sistemi hasarı gibi dejeneratif doku etkileri; ve potansiyel olarak kısırlık ve kalıtsal etkiler bulunmaktadır.⁶ Bir Mars görevinde alınacak radyasyon dozunun, sigara içmeyen bir astronotun yaşam boyu kanserden ölme olasılığını %15’ten yaklaşık %20’ye çıkarabileceği, yani riskte %33’lük bir artışa neden olabileceği tahmin edilmektedir.⁹

Korunma Stratejileri: Çok Katmanlı Bir Savunma

Bu ölümcül tehdide karşı tek bir sihirli çözüm yoktur; bunun yerine çok katmanlı bir savunma stratejisi gereklidir:

1. Pasif Kalkanlama: Bu, uzay aracı ve habitatların radyasyonu emen veya yavaşlatan malzemelerle kaplanmasıdır. Su, polietilen gibi hidrojen açısından zengin malzemeler ve hidrojenli bor nitrür nanotüpleri (BNNT’ler) gibi yenilikçi materyaller bu amaçla araştırılmaktadır.⁶ Pasif kalkanlama, özellikle daha düşük enerjili SEP’lere karşı etkili olsa da, yüksek enerjili GCR’lerin sadece %7-15’ini engelleyebilmektedir, bu da tek başına yetersiz kaldığını gösterir.⁹
2. Aktif Kalkanlama: Bu yaklaşım, habitat veya uzay aracının etrafında yapay bir manyetik alan oluşturarak gelen yüklü parçacıkları saptırmayı hedefler.¹¹ Teknolojik olarak umut verici olsa da, böyle bir kalkanı çalıştırmak muazzam miktarda enerji gerektirir ve bu da koloninin güç sistemleri üzerinde büyük bir yük oluşturur.⁶
3. Coğrafi Kalkanlama: Belki de en pratik ve etkili yakın vadeli çözüm, Mars’ın kendisini bir kalkan olarak kullanmaktır. Habitatların yeraltına, örneğin lava tüplerinin içine veya kazılacak tünellere inşa edilmesi, üzerlerindeki metrelerce kalınlıktaki Mars regolitinin (toprağının) doğal ve kitlesel bir radyasyon bariyeri görevi görmesini sağlar.⁶ Bu strateji, koloninin yerleşim yeri seçimini ve inşaat teknolojisi önceliklerini doğrudan etkiler.
4. Farmasötik Karşı Önlemler: Araştırmanın bir diğer kolu, radyasyon hasarını hücresel düzeyde onaran veya vücudun doğal onarım mekanizmalarını güçlendiren ilaçlar geliştirmektir.⁶ Bu, henüz geliştirme aşamasında olan ancak gelecekte önemli bir rol oynayabilecek bir yaklaşımdır.

İnce Atmosfer, Aşırı Sıcaklıklar ve Toz Fırtınaları

Radyasyon en sinsi tehdit olsa da, Mars’ın çevresi başka ölümcül zorluklar da sunar. Gezegenin atmosferi, sıcaklığı ve yüzeyindeki toz, her biri kendi başına birer mühendislik kabusu olan problemler yaratır.

Basınç Sorunu ve Yaşanmaz Hava

Mars’ın atmosfer basıncı, ortalama 6.1 milibar ile Dünya’nın deniz seviyesi basıncının %1’inden daha azdır.¹⁰ Bu neredeyse vakum ortamında, korumasız bir insanın vücudundaki sıvılar (kan ve doku suyu) düşük basınç nedeniyle kaynamaya başlar (ebullizm olarak bilinen bir olgu), kulak zarları patlar ve dokular yırtılır.¹⁰ Bu nedenle, kolonistler her zaman basınçlı habitatlarda yaşamak ve dışarı çıktıklarında basınçlı uzay giysileri giymek zorundadır. Ayrıca, %95-96’sı karbondioksitten oluşan bu atmosfer, doğrudan solunamaz ve zehirlidir.¹⁸

Aşırı Sıcaklık Değişimleri

Bu kadar ince bir atmosfer, Güneş’ten gelen ısıyı tutamaz. Sonuç olarak, Mars’ta gündüz ve gece arasında veya güneşli ve gölgeli alanlar arasında devasa sıcaklık farkları oluşur. Sıcaklıklar, ekvatorda yaz günlerinde 20°C’ye kadar çıkabilirken, geceleri -73°C’ye düşebilir. Kutuplarda ise sıcaklık -125°C’ye, hatta bazı ölçümlerde -176°F (-113°C)’ye kadar inebilir.⁶ Bu aşırı termal döngüler, habitatlar, araçlar ve bilimsel ekipmanlar için kullanılan malzemeler üzerinde büyük bir baskı oluşturur ve malzeme yorgunluğu ve arızası riskini artırır.

Mars Tozunun İkili Tehdidi

Mars yüzeyini kaplayan ince toz, sadece bir kirlilik sorunu değil, aynı zamanda hem mekanik hem de toksikolojik bir tehlikedir.

• Mekanik ve Operasyonel Tehlike: Mars tozu, ortalama 3 mikrometre çapında, son derece ince, aşındırıcı ve elektrostatik olarak yüklü parçacıklardan oluşur.²² Bu özellikleri, onun her yüzeye yapışmasına neden olur. Güneş panellerinin üzerini kaplayarak güç üretimini ciddi şekilde azaltır, hareketli parçalara (robotik eklemler, tekerlekler) sızarak aşınmaya ve arızaya yol açar ve uzay giysilerini kirleterek habitatların içine taşınmasına neden olur.²³ En büyük tehlike ise, gezegeni haftalarca, hatta aylarca kaplayabilen küresel toz fırtınalarıdır.²⁴ Bu fırtınalar, güneş ışığını tamamen engelleyerek güneş enerjisine dayalı sistemleri işlevsiz bırakabilir. NASA’nın Opportunity keşif aracının 2018’deki küresel bir toz fırtınası sırasında güç kaynaklarını kaybetmesi ve görevini sonlandırmak zorunda kalması, bu tehlikenin ne kadar ciddi olduğunun somut bir kanıtıdır.²⁴
• Toksikolojik Tehlike: Mars tozu, biyolojik olarak inert değildir. Yüksek konsantrasyonlarda toksik perklorat tuzları içerir.²⁷ Ayrıca, akciğerler için tehlikeli olan kristal silika, reaktif oksijen türleri üreten nanometre boyutunda demir oksitler ve potansiyel olarak kanserojen olan krom ve arsenik gibi ağır metaller barındırır.¹⁴ Bu ince tozun solunması, akciğer dokusunda iltihaplanmaya, zamanla akciğer fibrozisine (kalıcı yara dokusu), tiroid fonksiyon bozukluklarına ve diğer kronik hastalıklara yol açabilir.¹⁴ Apollo astronotlarının Ay tozuna maruz kaldıktan sonra yaşadığı kısa süreli solunum yolu tahrişi, çok daha reaktif ve toksik olan Mars tozuna uzun süreli maruz kalmanın yaratacağı risklerin sadece küçük bir ön izlemesidir.¹⁴

Bu çevresel faktörlerin birleşimi, Mars’ı insan yaşamı için son derece düşman bir yer haline getirmektedir. Terraforming, yani gezegeni Dünya benzeri bir hale getirme fikri, popüler bir bilim kurgu teması olmasına rağmen, bilimsel analizler bunun yakın gelecekte mümkün olmadığını göstermektedir. NASA’nın 2018’de yaptığı bir araştırma, Mars’ta atmosferi kalınlaştırmak ve gezegeni ısıtmak için yeterli miktarda erişilebilir karbondioksit veya diğer sera gazlarının bulunmadığı sonucuna varmıştır.¹⁰ Bu nedenle, kolonizasyon, açık bir gezegende değil, tamamen kapalı, basınçlı ve korunaklı habitatlar içinde gerçekleşmek zorundadır.

Tablo 1: Çevresel Parametre Karşılaştırması: Dünya ve Mars

Hayatı Sürdürmek: Yerinde Kaynak Kullanımı ve Kapalı Döngü Sistemleri

Mars’ta bir koloninin hayatta kalması ve büyümesi, Dünya’dan sürekli ve maliyetli ikmal hatlarına bağımlı olmaktan kurtulmasına bağlıdır. Bu, Yerinde Kaynak Kullanımı (In-Situ Resource Utilization – ISRU) olarak bilinen devrimci bir yaklaşımla mümkündür: Mars’ın kendi kaynaklarını kullanarak yaşam için gerekli olan suyu, havayı, yakıtı ve hatta inşaat malzemelerini üretmek.³² ISRU, sadece bir kolaylık değil, Mars’ta uzun vadeli ve sürdürülebilir bir insan varlığının mutlak temelidir.

Su ve Oksijen: Yaşamın Temel Bileşenleri

Bir koloninin en temel ihtiyaçları su ve solunabilir havadır. Bu iki kaynağı Mars’ta üretme yeteneği, görevin fizibilitesini temelden değiştirir.

ISRU’nun Zorunluluğu ve “Dişli Oranı”

Mars’a kargo göndermenin maliyeti astronomiktir. Bu maliyeti ve kütleyi azaltmanın tek yolu, ihtiyaç duyulan malzemeleri Mars’ta üretmektir.³⁴ Bu konseptin gücünü anlamak için “dişli oranı” (gear ratio) kavramı önemlidir: Mars yüzeyinde üreterek tasarruf edilen her 1 kilogram kütle, Dünya’nın alçak yörüngesinden (LEO) fırlatılması gereken 8 ila 10 kilogramlık kütleden tasarruf anlamına gelir.³⁵ Bu, özellikle tonlarca roket yakıtı ve su gibi ağır malzemeler için geçerlidir ve ISRU’yu ekonomik bir zorunluluk haline getirir.

Su Arayışı ve Çıkarılması

Mars, ilk bakışta kurak bir çöl gibi görünse de, yüzeyinin altında ve kutuplarında devasa su rezervleri barındırmaktadır.³¹ NASA’nın Mars Reconnaissance Orbiter (MRO) ve Curiosity gibi misyonlarından elde edilen veriler, kutuplarda kilometrelerce kalınlıkta su buzu katmanları, yüzeyin hemen altında donmuş toprak (permafrost) ve hatta gezegenin jeotermal ısısıyla sıvı halde kalabilen derin yeraltı akiferlerinin varlığına işaret etmektedir.¹⁰ Son bulgular, bir zamanlar Mars yüzeyinde dalgalı, sığ göllerin var olduğunu ve gezegenin düşünülenden daha uzun süre sıvı suyu barındırdığını göstermektedir.³⁸ Bu su kaynaklarına erişmek, özel madencilik ve sondaj teknolojileri gerektirecektir. Buzun kazılması, eritilmesi ve ardından içme, tarım ve elektroliz için saflaştırılması, önemli mühendislik ve enerji zorlukları barındırsa da, bir koloninin su ihtiyacını karşılamanın en umut verici yoludur.¹⁰

Nefes Alınabilir Hava Üretimi: MOXIE’nin Başarısı

Mars atmosferinin %96’sının karbondioksit olması, ilk bakışta bir dezavantaj gibi görünse de, aslında dev bir oksijen kaynağıdır.²⁰ NASA’nın Perseverance keşif aracındaki

Mars Oksijen Yerinde Kaynak Kullanımı Deneyi (MOXIE), bu potansiyeli gerçeğe dönüştürmüştür. MOXIE, bir tost makinesi boyutunda bir cihaz olup, katı oksit elektrolizi (solid oxide electrolysis – SOEC) adı verilen bir işlem kullanır.⁴⁰ Bu süreçte, Mars atmosferinden alınan karbondioksit yaklaşık 800°C’ye kadar ısıtılır ve elektrokimyasal olarak oksijen atomlarına (

O) ve karbon monoksite (CO) ayrıştırılır. Oksijen atomları birleşerek solunabilir moleküler oksijen (O2​) oluşturur.²⁰

MOXIE, görevi boyunca farklı mevsimlerde, günün farklı saatlerinde ve atmosfer koşullarında 16 kez başarıyla çalıştırılmıştır. Toplamda 122 gram oksijen üretmiş, en verimli anında saatte 12 grama kadar %98’in üzerinde saflıkta oksijen elde etmiştir ki bu, NASA’nın orijinal hedefinin iki katıdır.⁴² Bu teknoloji gösterimi, Mars’ta atmosferden oksijen üretmenin tamamen mümkün olduğunu kanıtlamıştır. Gelecekte, MOXIE’nin tonlarca oksijen üretebilecek çok daha büyük versiyonları, sadece kolonistlerin nefes alacağı havayı sağlamakla kalmayacak, aynı zamanda Dünya’ya dönüş yolculuğu için gereken roket yakıtının en önemli bileşeni olan sıvı oksijen (oksitleyici) üretecektir.²⁰

Döngüyü Kapatmak: Rejeneratif Yaşam Destek Sistemleri

Uluslararası Uzay İstasyonu’nda (ISS) kullanılan yaşam destek sistemleri, suyu ve havayı geri dönüştürür, ancak yine de Dünya’dan düzenli ikmal gerektirirler.⁴⁴ Mars’ta ise, iletişim gecikmeleri ve yüksek maliyetler nedeniyle çok daha yüksek derecede kendi kendine yeterlilik gereklidir. Bu,

Kontrollü Ekolojik Yaşam Destek Sistemleri (Controlled Ecological Life Support Systems – CELSS) veya kapalı döngü sistemler olarak bilinen teknolojilerle sağlanacaktır.⁴⁴ Bu sistemler, astronotların soluduğu karbondioksiti ve atık suyu toplayıp, bitkiler veya kimyasal reaktörler aracılığıyla yeniden oksijene ve içilebilir suya dönüştürür. İngiltere Uzay Ajansı tarafından desteklenen CHRSy sistemi gibi yeni nesil teknolojiler, katalizör gerektirmeyen ve %100’e yakın su geri dönüşüm verimliliği vaat eden yaklaşımlar sunarak bu alanda önemli bir ilerleme sağlamaktadır.⁴⁶

Mars Toprağında Tarım: Zehirden Besine

Marslı filmindeki patates yetiştirme sahnesi ikonik olsa da, gerçekte Mars’ta tarım yapmak çok daha karmaşık bir sorundur. Mars yüzeyi, Dünya’daki verimli topraklardan temelden farklıdır.

“Toprak” Değil, “Regolit” Sorunu

Mars’ta “toprak” yoktur; bunun yerine regolit adı verilen, ince öğütülmüş bazaltik kaya ve toz karışımı bulunur.²⁷ Bu materyal, bitki büyümesi için gerekli olan organik maddelerden ve faydalı mikroorganizmalardan tamamen yoksundur.²⁸ Esasen, steril ve cansız bir mineral yığınıdır.

Perklorat Zehri

Daha da önemlisi, Mars regoliti küresel olarak perklorat (ClO4−​) adı verilen toksik kimyasallarla kirlenmiştir.²⁸ Yüzeyde ağırlıkça %2’ye varan konsantrasyonlarda bulunan bu tuzlar, çoğu Dünya bitkisi için öldürücüdür ve insanlar için de tiroid fonksiyonlarını bozan bir zehirdir.²⁷ Bu, regolit üzerinde doğrudan tarım yapmanın önündeki en büyük engeldir ve filmlerde genellikle göz ardı edilen kritik bir detaydır.

Tarım Yapmanın Yolları

Bu zorluklara rağmen, Mars’ta gıda üretmek için çeşitli stratejiler geliştirilmektedir:

1. Regolit İyileştirme (Remediation): Regoliti tarıma uygun hale getirmenin bir yolu, onu işlemden geçirmektir. Bu, perkloratları suyla “yıkamayı” (leaching) içerebilir, ancak bu işlem zordur, çok fazla su gerektirir ve perkloratları tamamen ortadan kaldırmayabilir.²⁹ Diğer bir yaklaşım, perkloratları parçalayan özel bakteriler kullanmaktır. Ancak burada bir “tavuk-yumurta” problemi ortaya çıkar: Bu faydalı bakterilerin çoğu, başlangıçtaki yüksek perklorat seviyelerinde hayatta kalamaz.²⁸ Regolit zehirden arındırılsa bile, hala azot gibi temel besinlerden yoksundur. Bu nedenle, Dünya’dan getirilen gübrelerle veya yonca gibi öncü bitkileri “yeşil gübre” olarak kullanarak regolitin zenginleştirilmesi gerekecektir.⁴⁸
2. Topraksız Tarım: Hidroponik ve Aeroponik: Yakın vadede en umut verici çözüm, regoliti tamamen denklemden çıkarmaktır. Hidroponik (bitkileri toprak yerine besin açısından zengin bir su çözeltisinde yetiştirme) ve aeroponik (kökleri havada asılı bırakıp besin spreyi ile sisleme) yöntemleri bu imkanı sunar.²¹ Bu sistemler, kontrollü bir ortamda daha yüksek verim sağlar, su kullanımını en aza indirir ve regolit toksisitesi sorununu ortadan kaldırır.⁶ Ancak bu teknolojiler de kendi zorluklarını beraberinde getirir: karmaşık altyapı, bitkilerin fotosentez yapması için gereken yapay aydınlatma için yüksek enerji tüketimi, ekipman arızalarına karşı hassasiyet ve ağaç gibi daha büyük bitkileri yetiştirmenin zorluğu gibi.⁵³ İlk Mars kolonileri, gıda üretimi için neredeyse kesin olarak bu topraksız tarım yöntemlerine güvenecektir.

Koloniyi Güçlendirmek: Güneş ve Nükleer Enerji İkilemi

Bir koloninin tüm yaşam destek ve ISRU sistemlerinin çalışması, güvenilir ve bol miktarda enerjiye bağlıdır. Mars’ta güç üretimi, iki ana teknoloji arasında bir tercih yapmayı gerektirir: güneş enerjisi ve nükleer fisyon.

Enerji Talebi

Su madenciliği, MOXIE ile oksijen üretimi, kapalı döngü sistemleri ve özellikle hidroponik çiftliklerdeki yapay aydınlatma, muazzam miktarda elektrik enerjisi tüketir.³⁴ Bu nedenle, güç kaynağı seçimi, koloninin mimarisini ve kapasitesini belirleyen en temel karardır.

Güneş Enerjisi

• Avantajları: Güneş panelleri, kanıtlanmış bir teknolojidir, nükleer reaktörlere göre daha hafiftir ve esnek, rulo halinde açılabilen tasarımlarla taşınması daha kolay olabilir.⁵⁷
• Dezavantajları: Mars, Güneş’e Dünya’dan daha uzak olduğu için gelen güneş ışığı (solar flux) en iyi ihtimalle Dünya’dakinin %45’i kadardır.⁵⁹ Daha da önemlisi, güneş panelleri, performansı düşüren toz birikimine ve haftalarca süren küresel toz fırtınalarına karşı son derece savunmasızdır.⁵⁹ Gece ve fırtına sırasında enerji sağlamak için ağır bataryalar veya yakıt hücreleri gibi büyük enerji depolama sistemleri gerektirirler.⁵⁷

Nükleer Fisyon Enerjisi

• Avantajları: Nükleer reaktörler, günün saatinden, mevsimden veya hava koşullarından (toz fırtınaları dahil) bağımsız olarak sürekli ve güvenilir güç sağlar.⁵⁹ Yüksek güç yoğunluğu, onları özellikle kutuplara yakın, daha az güneş ışığı alan iniş bölgeleri için ideal kılar.⁵⁶
• Dezavantajları: Reaktör ve radyasyon kalkanlaması için gereken önemli kütle, fırlatma maliyetini artırır.⁵⁷ Ayrıca, kamuoyundaki güvenlik endişeleri ve uzun vadeli nükleer atık yönetimi gibi konular da mevcuttur, ancak bu sonuncusu cansız bir gezegende daha az sorun teşkil edebilir.⁶²

Karar: Güvenilirlik Önceliklidir

Bu iki seçenek arasındaki denge, Mars’ın düşman çevresi tarafından belirlenir. Güneş enerjisinin toz fırtınaları karşısındaki kırılganlığı, yaşam destek sistemlerinin kesintisiz çalışması gereken bir koloni için kabul edilemez bir risktir. Haftalarca süren bir güç kesintisi, oksijen üretiminin, su geri dönüşümünün ve tarım sistemlerinin durması anlamına gelir ki bu da mürettebat için ölümcül olur. Bu nedenle NASA, Mars’a yönelik ilk insanlı görevler için birincil güç kaynağı olarak nükleer fisyonu seçmiştir.⁵⁹ Nükleer enerjinin sağladığı sağlamlık ve güvenilirlik, daha yüksek başlangıç kütlesi maliyetine ağır basmaktadır. Güneş enerjisi ise muhtemelen tamamlayıcı veya yedek bir sistem olarak rol oynayacaktır.⁵⁹

Tablo 2: Mars Yüzeyi Güç Üretimi Karşılaştırması: Güneş ve Nükleer Fisyon

İnsan Faktörü (I): Uzay Yolculuğunun Fizyolojik Bedeli

Mars’a bir koloni göndermek için en gelişmiş roketleri, habitatları ve yaşam destek sistemlerini tasarlayabiliriz, ancak tüm bu sistemlerin merkezinde en karmaşık, uyarlanabilir ve aynı zamanda en kırılgan bileşen yer alır: insan vücudu.¹² Milyonlarca yıllık evrimle Dünya’nın yerçekimine, atmosferine ve manyetik alanına uyum sağlamış olan insan fizyolojisi, uzayın ve Mars’ın yabancı ortamında hızla bozulmaya başlar. Bu fizyolojik bedel, görevin başarısı için en az teknolojik zorluklar kadar kritik bir engel teşkil eder.

Yerçekiminin Etkileri: Kas ve Kemik Erimesi

İnsan vücudunun yapısı, sürekli olarak Dünya’nın yerçekimi kuvvetine karşı koymak üzere tasarlanmıştır. Bu yük ortadan kalktığında – Mars’a yapılan uzun yolculuk sırasındaki mikro yerçekimi (0g) veya Mars yüzeyindeki azaltılmış yerçekimi (0.38g) ortamında – vücut hızla “boşaltma” (unloading) etkisine maruz kalır ve ciddi bir fizyolojik bozulma sürecine girer.⁹

Kemik Yoğunluğu Kaybı (Uzay Uçuşu Osteopenisi)

Yerçekimi yükü olmadan, kemikler kendilerini yenileme ve güçlendirme sinyalini kaybeder. Sonuç olarak, astronotlar mikro yerçekimi ortamında ayda %1 ila %1.5 oranında kemik mineral yoğunluğu kaybederler.¹⁵ Bu oran, Dünya’daki yaşa bağlı osteoporozdan çok daha hızlıdır ve altı aylık bir görevde kalça gibi ağırlık taşıyan kemiklerde %6 ila %9’luk bir kayba yol açabilir.⁶⁵ Bu kayıp, görev süresince durmaksızın devam eder ve astronotları özellikle daha yüksek yerçekimine döndüklerinde kırık riskine karşı son derece savunmasız bırakır. Daha da endişe verici olan, geri kazanılan kemik dokusunun orijinal mimari yapısına sahip olmaması ve daha yaşlı bir bireyin kemik yapısına benzemesidir, bu da uzun vadeli sağlık riskleri yaratır.⁶⁴

Kas Atrofisi

Benzer şekilde, yerçekimine karşı vücudu desteklemek için sürekli çalışan kaslar, özellikle de duruşu sağlayan yavaş kasılan (slow-twitch) lifler, hızla zayıflar ve hacim kaybeder (atrofi).¹⁵ Sadece iki haftalık bir uzay uçuşu bile kas liflerinde %30’a varan bir atrofiye neden olabilir.⁶⁴ Astronotlar, görevlerinden “şok edici derecede zayıf” dönerler ve bu durum, Mars yüzeyinde ağır fiziksel görevleri yerine getirme yeteneklerini ciddi şekilde tehlikeye atar.¹²

Karşı Önlemler: Sürekli Bir Savaş

Bu fizyolojik bozulmayı tamamen durdurmak şu an için mümkün değildir; ancak etkilerini azaltmak için yoğun karşı önlemler uygulanmaktadır:

1. Egzersiz: Birincil karşı önlem, günde iki saate varan zorlu egzersiz rutinleridir.⁶⁹ Bu amaçla geliştirilen
   Gelişmiş Dirençli Egzersiz Cihazı (ARED) gibi ekipmanlar, ağırlık kaldırmayı simüle ederek kemiklere ve kaslara yüksek mekanik yükler uygular. Titreşim İzolasyon Sistemli Bisiklet Ergonometresi (CEVIS) ise kardiyovasküler kondisyonu korumaya yardımcı olur.⁶⁷ Bu cihazlar, koloninin kütle ve hacim bütçesinin önemli bir bölümünü oluşturur ve astronotların günlerinin önemli bir kısmını alır.
2. Beslenme ve İlaçlar: Yeterli kalsiyum ve D vitamini alımını içeren özel diyetler kritik öneme sahiptir.⁶⁷ Ayrıca, Dünya’da osteoporoz tedavisinde kullanılan
   bifosfonat gibi ilaçların kemik kaybını yavaşlatabileceği düşünülmekte, ancak bu henüz standart bir uygulama değildir.¹⁵
3. Yenilikçi Yaklaşımlar: Araştırmacılar, egzersizi Alt Vücut Negatif Basıncı (LBNP) ile birleştirerek yerçekiminin vücut sıvıları ve kaslar üzerindeki etkisini simüle etmeyi ve atrofinin genetik ve moleküler mekanizmalarını anlayarak daha hedefe yönelik tedaviler geliştirmeyi araştırmaktadır.⁷¹

Ancak en büyük bilinmezlik, Mars’ın 0.38g’lik kısmi yerçekiminin bu bozulma üzerindeki etkisidir. Bu yerçekimi seviyesi, kemik ve kas kaybını durdurmak için yeterli olacak mıdır, yoksa sadece yavaşlatacak mıdır? Bu sorunun cevabı, Mars’taki habitatların, egzersiz protokollerinin ve uzun vadeli yaşam stratejilerinin tasarımını temelden etkileyecektir ve bu bilgiye ancak oraya giderek veya yapay yerçekimi üreten bir uzay istasyonunda ulaşılabilir.¹⁵

Uzay Uçuşu İlişkili Nöro-oküler Sendrom (SANS)

Uzun süreli uzay uçuşlarında ortaya çıkan yeni ve endişe verici bir tıbbi durum, Uzay Uçuşu İlişkili Nöro-oküler Sendrom (SANS)‘dır.⁷⁴ ISS’deki uzun süreli görevlerde bulunan astronotların yaklaşık %70’inde bir veya daha fazla SANS belirtisi gözlemlenmiştir.⁷⁶

Mekanizma ve Belirtiler

SANS’ın temel nedeninin, mikro yerçekimi ortamında vücut sıvılarının (kan ve beyin-omurilik sıvısı) bacaklardan başa doğru kayması olduğu düşünülmektedir.⁷⁷ Bu sıvı kayması, kafa içi basıncını ve göz küresinin arkasındaki basıncı artırır. Bu durum, bir dizi göz ve beyin değişikliğine yol açar ⁷⁴:

• Optik Disk Ödemi: Göz sinirinin retinaya bağlandığı noktada şişme.
• Posterior Glob Düzleşmesi: Göz küresinin arka kısmının düzleşmesi.
• Koroid ve Retina Katlantıları: Gözün arka katmanlarında kırışıklıklar oluşması.
• Hipermetropik Kayma: Odaklanma yeteneğinin bozulmasıyla ortaya çıkan yakını görememe (farsightedness).

Görev Üzerindeki Etkisi

SANS ile ilgili en büyük endişe, bu yapısal değişikliklerin, astronotların görev sırasında kritik görevleri (örneğin, bir aracı kullanma veya hassas bir deneyi gerçekleştirme) yerine getirme yeteneğini bozabilecek, düzeltilemeyen görme bozukluklarına yol açmasıdır.⁷⁴ Bugüne kadar kalıcı görme kaybı rapor edilmemiş olsa da, birkaç yıl sürecek bir Mars görevi için uzun vadeli sağlık riskleri bilinmemektedir ve bu, NASA’nın en önemli araştırma önceliklerinden biridir.⁷⁴ Karşı önlem olarak, bacaklara takılan ve kanı alt vücutta tutmaya yardımcı olan

uyluk manşetleri, B vitamini gibi besin takviyeleri ve kabin içindeki karbondioksit seviyelerinin kontrolü gibi yöntemler araştırılmaktadır.⁷⁶

Kardiyovasküler ve İmmün Sistem Adaptasyonları

Yerçekimsizliğin etkileri kas ve kemiklerle sınırlı değildir; vücudun diğer temel sistemleri de olumsuz etkilenir.

• Kardiyovasküler Uyumsuzluk: Kalp, kanı yerçekimine karşı pompalamak için daha az çalışmak zorunda kaldığından, zamanla küçülür ve zayıflar (kardiyak atrofi).¹⁴ Kan hacmi azalır ve vücudun kan basıncını düzenleme yeteneği bozulur. Bu durum, astronotlar yerçekimine döndüğünde ayağa kalktıklarında bayılma riskini (ortostatik intolerans) artırır.⁶⁴
• Bağışıklık Sisteminin Baskılanması: Uzay uçuşunun stresi, radyasyon ve mikro yerçekimi, bağışıklık sistemini zayıflatır.⁶⁹ Bu durum, astronotları enfeksiyonlara karşı daha savunmasız hale getirir ve vücutta uykuda olan Epstein-Barr gibi virüsleri yeniden aktive edebilir.¹¹ Tıbbi imkanların son derece sınırlı olduğu kapalı bir ortamda bu, ciddi bir risk teşkil eder.

Tablo 3: Uzun Süreli Uzay Uçuşunun Temel Fizyolojik Etkileri ve Mevcut Karşı Önlemler

İnsan Faktörü (II): İzolasyon ve Zihinsel Dayanıklılık

Mars görevlerinin başarısı, sadece teknolojik ve fizyolojik engelleri aşmaya değil, aynı zamanda insan zihninin dayanıklılığına da bağlıdır. Bir Mars görevi, insanlığın şimdiye kadar karşılaştığı en aşırı İzolasyon, Kapalı Kalma ve Ekstrem (ICE) ortamı temsil edecektir.⁸ Mürettebat, yıllarca küçük, kapalı bir alanda yaşayacak, Dünya’dan ve sevdiklerinden milyonlarca kilometre uzakta olacak ve her an ölümcül tehlikelerle yüzleşecektir. Bu koşullar altında zihinsel sağlığı korumak, görevin en kritik ve en az anlaşılan zorluklarından biridir.

Yalnızlık, Sıkışmışlık ve Stres

Bir Mars habitatı, ne kadar iyi tasarlanmış olursa olsun, sonuçta bir hapishanedir. Mürettebatın psikolojisi, bir dizi amansız stres kaynağı tarafından sürekli olarak test edilecektir.

Stres Kaynakları

• İzolasyon ve Kapalı Kalma: Astronotlar, ailelerinden, arkadaşlarından ve tüm insan toplumundan yıllarca sürecek bir ayrılık yaşayacaklardır. Bu, derin bir yalnızlık ve kopukluk hissine yol açabilir.⁸³ Sınırlı kişisel alan, mahremiyetin neredeyse yokluğu ve sürekli aynı yüzleri görmek, sosyal monotonluğa, can sıkıntısına ve potansiyel olarak bölgeselcilik gibi gerilimlere neden olabilir.¹¹
• Kişilerarası Çatışma: Yüksek stresli, yüksek riskli bir ortamda, küçük anlaşmazlıklar bile büyüyerek ciddi kişilerarası çatışmalara dönüşebilir. Mars-520 gibi analog çalışmalarda, bazı mürettebat üyeleri arasında artan gerilim ve çatışmalar gözlemlenmiştir.⁸² Böyle bir çatışma, ekip çalışmasını ve görev güvenliğini doğrudan tehlikeye atabilir.⁸¹
• Çevresel Stresörler: Habitatın içindeki sürekli ekipman gürültüsü ve titreşimler, sistem arızası korkusu, katı ve yoğun çalışma programları ve dışarıdaki düşman ortamın sürekli varlığı, kronik bir stres kaynağı oluşturur.⁸¹

Mesafenin Zorbalığı: İletişim Gecikmesi ve Otonomi

Mars görevinin psikolojik dinamiğini diğer tüm uzay görevlerinden ayıran en temel faktör, Dünya ile olan iletişim gecikmesidir. Mars ile Dünya arasındaki mesafe nedeniyle, bir mesajın tek yönlü iletimi 4 ila 24 dakika sürebilir. Bu, bir soru ve cevap için gidiş-dönüş süresinin 48 dakikayı bulabileceği anlamına gelir.³ Bu gecikme, birkaç önemli sonuç doğurur:

1. Psikolojik Desteğin Sınırları: Gerçek zamanlı, akıcı bir konuşma imkansız hale gelir. Bu, astronotların Dünya’daki psikologlar veya aileleriyle anlık ve doğal bir diyalog kurmasını engeller.⁸⁴
2. Acil Durum Müdahalesi: Bir kriz anında, mürettebat Görev Kontrol’den anında talimat veya yardım alamaz. Bu, Apollo ve ISS görevlerinin “Görev Kontrol merkezli” paradigmasından, mürettebatın kendi kararlarını almak zorunda olduğu “Mürettebat Otonomisi” paradigmasına radikal bir geçişi zorunlu kılar.¹⁶ Mürettebat, her acil duruma kendi başına müdahale etmek zorundadır ve yanlış bir kararın sonuçları ölümcül olabilir. Bu nihai sorumluluk yükü, daha önce test edilmemiş yeni bir psikolojik baskı yaratır.
3. Tam İzolasyon: Her 26 ayda bir, Güneş, Dünya ile Mars arasına girdiğinde, güneş kavuşumu (solar conjunction) olarak bilinen ve iki haftaya kadar sürebilen tam bir iletişim kesintisi yaşanır.¹⁶ Bu dönemlerde mürettebat tamamen kendi başınadır.

Psikolojik Sonuçlar

Antarktika kışlama istasyonları ve Mars-520 gibi uzun süreli izolasyon simülasyonlarından elde edilen veriler, bu stresörlerin potansiyel sonuçlarını göstermektedir: depresyon, anksiyete, sinirlilik, uyku bozuklukları (uykusuzluk veya sirkadiyen ritim kayması), bilişsel performansta düşüş (dikkat ve karar verme yeteneğinde zayıflama) ve genel moral bozukluğu.⁷⁹ Bir mürettebat üyesinin ciddi bir psikolojik sorun yaşaması, tüm görevin başarısını tehlikeye atabilir.⁸¹

Zihinsel Sağlığı Koruma Stratejileri

Bu psikolojik riskleri yönetmek, teknolojik çözümler kadar insan odaklı stratejiler de gerektirir.

• Mürettebat Seçimi: İlk savunma hattı, doğru kişileri seçmektir. Astronot adayları, sadece teknik becerilerine göre değil, aynı zamanda psikolojik dayanıklılık, takım çalışması yeteneği, esneklik, çatışma çözme ve öz bakım (self-care) becerileri gibi özelliklere göre de titizlikle taranır.⁸⁶
• Eğitim ve Destek: Mürettebat, göreve çıkmadan önce grup yaşamı, stres yönetimi ve çatışma çözme konularında yoğun eğitim alır. Görev sırasında ise, asenkron iletişim yoluyla Dünya’daki psikologlardan ve danışmanlardan düzenli destek alırlar.⁸³
• Habitat ve Çevre Tasarımı: Fiziksel ortam, zihinsel sağlık üzerinde doğrudan bir etkiye sahiptir. Bu nedenle habitat tasarımında, her mürettebata ait özel uyku ve yaşam alanları gibi mahremiyeti sağlayan unsurlar, kapalı kalma hissini azaltan pencereler ve kişisel eşyalarla (fotoğraflar, kitaplar) ortamı kişiselleştirme imkanı kritik öneme sahiptir.⁷⁰ Ayrıca, özel LED aydınlatma sistemleri ile Dünya’daki gibi bir gündüz-gece döngüsü yaratarak sirkadiyen ritimleri korumak, uyku kalitesini ve dolayısıyla zihinsel sağlığı iyileştirmek için hayati önem taşır.⁷⁰
• Anlamlı İş ve Boş Zaman: Mürettebatın moralini yüksek tutmak için, yoğun ve yapılandırılmış bir çalışma programını, anlamlı bilimsel ve keşif görevleriyle dengelemek gerekir. Ayrıca, dinlenmek, hobi edinmek (kitap okumak, müzik dinlemek), egzersiz yapmak ve Dünya’yı izlemek gibi faaliyetler için korunan boş zamanlar planlanmalıdır.⁷⁰ Özellikle bitki yetiştirmenin, hem taze gıda sağlaması hem de doğayla bir bağ kurma imkanı sunması nedeniyle güçlü bir moral artırıcı olduğu kanıtlanmıştır.⁷⁰
• Bağlantıyı Sürdürmek: Teknoloji, izolasyon hissini hafifletmede kilit bir rol oynar. Düzenli (gecikmeli de olsa) video konferanslar, e-postalar, sanal gerçeklik (VR) deneyimleri ve Dünya’dan gönderilen bakım paketleri, mürettebatın sevdikleriyle bağını sürdürmesine yardımcı olur.⁷⁰ Lazer iletişim sistemlerinin geliştirilmesi, veri aktarım hızını büyük ölçüde artırarak daha zengin ve sürükleyici iletişim imkanları sunabilir.⁷⁰
• Otonom Bakım Sistemleri: Dünya ile iletişimin kesintili olduğu bir ortamda, mürettebata destek olacak otonom sistemler geliştirmek zorunludur. ESA’nın CIMON gibi yapay zeka destekli asistanları, mürettebatın ruh halini izleyebilir ve destek sağlayabilir. Benzer şekilde, Tıbbi Karar Destek Sistemleri, acil bir durumda mürettebatın tıbbi yeteneklerini artırabilir.⁷⁰

Bilim Kurgudan Mühendislik Gerçekliğine: Lojistik ve Gelecek Vizyonu

Mars kolonizasyonu, insanlığın hayal gücünü ateşleyen en büyük anlatılardan biridir. Ancak bu anlatıyı gerçeğe dönüştürmek, bilim kurgunun ilham verici vizyonlarını, mühendisliğin ve fiziğin acımasız kısıtlamalarıyla yüzleştirmeyi gerektirir. Bu bölümde, popüler kültürün en etkili Mars hikayelerinden biri olan Marslı (The Martian) üzerinden bir gerçeklik kontrolü yapılacak ve ardından tüm zorluklar sentezlenerek Mars’a giden yolda gerçekçi bir teknolojik ve etik yol haritası çizilecektir.

The Martian ve Gerçeklik: Popüler Kültürde Mars

Andy Weir’in romanı ve Ridley Scott’ın filmi The Martian, Mars’ta hayatta kalma mücadelesini bilimsel bir titizlikle ele almasıyla büyük beğeni topladı ve Mars’a olan ilgiyi yeniden canlandırdı.⁸⁸ Eser, Mars’ı canavarların veya uzaylıların değil, mühendislik problemlerinin arenası olarak tasvir ederek önemli bir zihinsel eşiği atlamamızı sağladı.⁴ Ancak, hikayenin dramatik yapısını korumak için alınan bazı bilimsel lisanslar, gerçek zorlukların ölçeğini anlamak için önemli birer ders niteliğindedir.

Doğru Anlatılanlar:

• ISRU İlkeleri: Hikayenin temelindeki “topraktan yaşama” felsefesi, ISRU’nun ruhunu yansıtır. Astronot Mark Watney’in roket yakıtı hidrazinden su üretmesi kimyasal olarak doğrudur, ancak Mars toprağındaki buzu kullanmak daha verimli bir yöntem olurdu.⁸⁹ Atmosferdeki karbondioksitten oksijen üretme fikri ise, NASA’nın MOXIE deneyi ile artık kanıtlanmış bir gerçektir.⁸⁸
• Yörünge Mekaniği: Kurtarma görevi sırasında Hermes uzay aracının Dünya’nın yerçekimini kullanarak bir “sapan” manevrası yapması, uzay uçuşlarında rutin olarak kullanılan gerçekçi bir tekniktir.⁸⁸
• Mühendislik Zihniyeti: Belki de filmin en doğru yönü, Watney’in karşılaştığı her soruna panik yerine sakin, veri odaklı ve yaratıcı çözümlerle yaklaşmasıdır. Bu, astronot kültürünün ve mühendislik disiplininin özünü mükemmel bir şekilde yansıtır.⁴

Yanlış veya Basitleştirilmiş Anlatımlar:

• Fırtına: Hikayeyi başlatan ve Watney’in geride kalmasına neden olan kasırga şiddetindeki toz fırtınası, filmin en büyük bilimsel hatasıdır. Mars atmosferi, Dünya’nınkinin %1’inden daha az yoğunluğa sahip olduğu için, saatte 100 mil (160 km) hızla esen rüzgarlar bile bir insanı veya ağır bir ekipmanı devirebilecek kuvvete sahip değildir.⁸⁸ Yazar Andy Weir de bu durumu bildiğini ancak hikayenin başlaması için bu dramatik öğeye ihtiyaç duyduğunu kabul etmiştir.⁸⁸
• Radyasyon: Hikaye, Mars yüzeyindeki amansız GCR bombardımanını ve ani SEP olaylarının ölümcül tehdidini neredeyse tamamen göz ardı eder. Filmde gösterilen ince duvarlı habitat ve uzay giysisiyle Watney’in 500’den fazla sol (Mars günü) boyunca hayatta kalması imkansızdır; bu süre zarfında alacağı kümülatif radyasyon dozu muhtemelen ölümcül veya en azından ciddi şekilde sakat bırakıcı olurdu.⁹² Gerçek bir görev, metrelerce kalınlıkta yeraltı sığınakları gerektirir.
• Toprak (Regolit): Watney’in patates yetiştirme çabası, hikayenin en akılda kalıcı kısmıdır. İnsan atığını gübre olarak kullanma fikri doğru olsa da, hikaye Mars regolitindeki kritik bir sorunu atlar: zehirli perklorat tuzları. Bu kimyasallar, Watney’in patateslerini zehirleyerek büyümesini engellerdi.²⁷ Gerçekte, tarım yapmadan önce regolitin karmaşık bir arıtma ve zenginleştirme sürecinden geçmesi gerekir.
• Yerçekimi: Film, karakterlerin Mars’ın 0.38g’lik yerçekiminde Dünya’daki gibi hareket ettiğini gösterir. Uzun süreli düşük yerçekiminin neden olacağı ciddi kas ve kemik erimesi gibi fizyolojik bozulmalar hiç tasvir edilmemiştir.⁸⁹

Tablo 4: The Martian Filminin Bilimsel Doğruluk Analizi

Geleceğe Giden Yol: Teknolojik Yol Haritası ve Etik Hususlar

Mars’ta kalıcı bir insan varlığı kurma hedefi, tek bir büyük atılımla değil, on yıllara yayılacak aşamalı ve birbiriyle bağlantılı adımlarla gerçekleştirilebilir.

Zorlukların Sentezi ve Sistemik Yaklaşım

Bu rapor boyunca incelenen beş zorluk – çevre, yaşam desteği, fizyoloji, psikoloji ve lojistik – birbirinden bağımsız değildir. Mars kolonizasyonu, karmaşık bir sistemler sistemidir. Örneğin, enerji üretimindeki bir devrim (örneğin, kompakt ve hafif bir füzyon reaktörü), diğer tüm alanlarda çığır açabilir: aktif radyasyon kalkanlarını çalıştırmak, büyük ölçekli ISRU operasyonlarını beslemek ve mürettebatın yaşam kalitesini artırmak gibi. Bu nedenle, ilerleme, tekil problemlere odaklanmak yerine, bu sistemler arasındaki karşılıklı bağımlılıkları anlayan bütünsel bir yaklaşımla sağlanacaktır.

Aşamalı Bir Yol Haritası

Gerçekçi bir kolonizasyon takvimi, aceleci hedefler yerine metodik bir ilerlemeyi öngörür:

1. Aşama 1: Robotik Öncüler (2020’ler-2030’lar): Bu aşama, MOXIE gibi teknoloji gösterimleri, su buzu gibi kaynakların haritalanması ve en uygun iniş bölgelerinin belirlenmesi için devam eden ve gelecekteki robotik görevleri içerir.²¹ Amaç, insanlar gelmeden önce gezegeni anlamak ve temel altyapının (örneğin, güç ve oksijen üretimi) otonom olarak kurulmasını test etmektir.
2. Aşama 2: İnsanlı Keşif Gezileri (2030’lar-2040’lar): Apollo tarzı, kısa süreli (örneğin 30-60 gün) insanlı görevler. Bu görevlerin amacı, Mars ortamında insan operasyonlarını test etmek, fizyolojik ve psikolojik veriler toplamak ve önceden yerleştirilmiş ISRU sistemlerinin bakımını yapmaktır.⁶
3. Aşama 3: Kalıcı Araştırma Üssü (2050’ler ve sonrası): Antarktika’daki araştırma istasyonlarına benzer şekilde, rotasyonlu mürettebatların görev yaptığı küçük, kalıcı bir üssün kurulması. Bu üs, büyük ölçüde ISRU’ya dayanacak ancak yine de Dünya’dan kritik ikmaller (yüksek teknoloji ürünü yedek parçalar, özel ilaçlar) alacaktır.³¹
4. Aşama 4: Kendi Kendine Yeterli Yerleşim (Yüzyılın ikinci yarısı ve ötesi): Bu, gerçek kolonizasyonun başlangıcıdır. Yerleşimin, gıda, yakıt, inşaat malzemeleri ve temel endüstriyel ürünlerin çoğunu yerel olarak üretebildiği, Dünya’ya olan bağımlılığını en aza indirdiği bir aşamadır.⁹⁷

Etik Ayna: Neden ve Nasıl Gitmeliyiz?

Mars’a gitme dürtüsü, teknolojik bir meydan okumanın ötesinde, derin etik soruları da beraberinde getirir. Bilim kurgu ve eleştirmenler, bu yolculuğun “neden” ve “nasıl” yapılması gerektiği konusunda önemli tartışmalar başlatmıştır.

Mars, gerçekten de “boş bir arazi” midir, yoksa bu bakış açısı, Dünya’daki sömürgecilik tarihinin sorunlu mirasını uzaya taşımak mıdır?.⁷ Mars’ı kolonileştirmek, insanlığın uzun vadeli hayatta kalması için bir “kurtarma sandalı” mıdır? Yoksa, en büyük felaketten sonra bile Dünya’nın Mars’tan daha yaşanabilir kalacağı gerçeği göz önüne alındığında, bu argüman bir yanılsama mıdır?.⁵ Belki de en dürüst cevap, Mars’a gitmenin pratik bir zorunluluktan çok, insanlığın keşfetme, sınırları zorlama ve evrendeki yerini anlama yönündeki temel dürtüsünden kaynaklandığıdır.⁶

Sonuç olarak, Mars’a bir koloni kurma yolculuğu, sadece dışa dönük bir macera değil, aynı zamanda türümüzün geleceği, sorumlulukları ve nihai hedefleri üzerine bir iç gözlem yolculuğudur.⁶ Bu yolda atılacak her adım, sadece teknolojik yeteneklerimizi değil, aynı zamanda gezegenler arası bir tür olarak kim olmak istediğimize dair bilgeliğimizi de test edecektir.

KAYNAKÇA

1. Mars in fiction – Wikipedia, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Mars_in_fiction
2. Mars Through the Lens of Science Fiction – New Space Economy, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://newspaceeconomy.ca/2024/08/26/mars-through-the-lens-of-science-fiction/
3. Voyage to Mars: myth or reality? – Polytechnique Insights, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.polytechnique-insights.com/en/columns/space/voyage-to-mars-myth-or-reality/
4. ‘The Martian’ Is the First Realistic Movie About Martian Colonization – VICE, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.vice.com/en/article/the-martian-is-the-first-realistic-movie-about-martian-colonization/
5. Um, Yeah, We’re Not Colonizing Mars: The Scientific Reality Behind Tech Billionaire Fantasies, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://nextbigideaclub.com/magazine/um-yeah-not-colonizing-mars-scientific-reality-behind-tech-billionaire-fantasies-bookbite/55422/
6. Towards sustainable horizons: A comprehensive blueprint for Mars colonization – PMC, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10884476/
7. Kendra Pierre-Louis on ‘The Expanse’ and Space Colonization – Atmos.earth, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://atmos.earth/the-expanse-space-colonization-kendra-pierre-louis/
8. 5 Hazards of Human Spaceflight – NASA, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.nasa.gov/hrp/hazards/
9. Human Health and Performance: Keeping Astronauts Safe & Productive on a Mission to Mars – NASA, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.nasa.gov/wp-content/uploads/2024/01/human-health-and-performance.pdf?emrc=6e9562
10. Mars Exploration? 3 Problems Science Needs to Solve First, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://now.northropgrumman.com/mars-exploration-3-problems-science-needs-to-solve-first
11. Colonizing Mars Feasibility and Challenges of Making Second Home – Star Maps Australia, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.starmapsaustralia.com.au/2023/08/24/colonizing-mars-feasibility-and-challenges-of-making-second-home/
12. Effect of spaceflight on the human body – Wikipedia, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Effect_of_spaceflight_on_the_human_body
13. The Human Body in Space – NASA, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.nasa.gov/humans-in-space/the-human-body-in-space/
14. Potential Health Impacts, Treatments, and Countermeasures of Martian Dust on Future Human Space Exploration, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC11815326/
15. Challenges Surrounding Mars colonization and Reasons Why to do it | WyoScholar, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://wyoscholar.uwyo.edu/bitstreams/36f10f74-7319-4de9-8d0b-06501c5edf73/download
16. Challenges facing the human exploration of Mars – Reddit, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.reddit.com/r/Mars/comments/1e3b72f/challenges_facing_the_human_exploration_of_mars/
17. AskScience AMA Series: I was NASA’s first “Mars Czar” and I consulted on the sci-fi adventure film THE SPACE BETWEEN US. Let’s talk about interplanetary space travel and Mars colonization… AMA! – Reddit, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.reddit.com/r/askscience/comments/5rfbiv/askscience_ama_series_i_was_nasas_first_mars_czar/
18. Problems with Mars colonisation based on the data I was able to surf . : r/space – Reddit, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.reddit.com/r/space/comments/xeoqgg/problems_with_mars_colonisation_based_on_the_data/
19. (PDF) EVALUATION OF MARS COLONIZATION OPPORTUNITIES DEPENDING ON ITS CONDITIONS – ResearchGate, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.researchgate.net/publication/352363462_EVALUATION_OF_MARS_COLONIZATION_OPPORTUNITIES_DEPENDING_ON_ITS_CONDITIONS
20. NASA’s Perseverance Mars Rover Extracts First Oxygen from Red Planet, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.nasa.gov/news-release/nasas-perseverance-mars-rover-extracts-first-oxygen-from-red-planet/
21. Mars Colonization: Challenges and Possibilities – Editverse, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://editverse.com/mars-colonization-challenges-and-possibilities/
22. Why Martian dust may pose health risks to astronauts – Vajirao & Reddy Institute, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.vajiraoinstitute.com/upsc-ias-current-affairs/why-martian-dust-may-pose-health-risks-to-astronauts.aspx
23. Martian Dust Will Be a Health Hazard for Astronauts – Eos.org, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://eos.org/research-spotlights/martian-dust-will-be-a-health-hazard-for-astronauts
24. Architectural and Engineering Challenges for Mars Colonies – Fenner-Esler, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://fenner-esler.com/blog/architectural-and-engineering-challenges-for-mars-colonies/
25. Mars Dust Hazards: 5 Key Risks To Astronaut Health – Farmonaut, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://farmonaut.com/remote-sensing/mars-dust-hazards-5-key-risks-to-astronaut-health
26. Mars Exploration: Science Goals, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://science.nasa.gov/planetary-science/programs/mars-exploration/science-goals/
27. The Science Behind The Martian: Can We Farm on Mars?, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.scienceworld.ca/stories/can-we-farm-on-mars/
28. Mars Agriculture – Knowledge Gaps for Regolith Preparation | Centauri Dreams, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.centauri-dreams.org/2023/11/10/mars-agriculture-knowledge-gaps-for-regolith-preparation/
29. Perchlorate and Agriculture on Mars – MDPI, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.mdpi.com/2571-8789/5/3/37
30. Potential Health Impacts, Treatments, and Countermeasures of Martian Dust on Future Human Space Exploration – NASA Technical Reports Server (NTRS), erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://ntrs.nasa.gov/citations/20250000969
31. Mars Colonization: Beyond Getting There – PMC, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6383964/
32. In situ resource utilization – Wikipedia, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/In_situ_resource_utilization
33. Overview: In-Situ Resource Utilization – NASA, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.nasa.gov/overview-in-situ-resource-utilization/
34. “Living on Mars: Inside SpaceX’s Revolutionary Plan for 2030” – Editverse, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://editverse.com/mars-colony/
35. Mars In Situ Resource Utilization (ISRU) with Focus on Atmospheric Processing for Near-Term Application—A Historical Review and Appraisal – MDPI, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.mdpi.com/2076-3417/14/2/653
36. NASA’s MRO Finds Water Flowed on Mars Longer Than Previously Thought, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.nasa.gov/solar-system/nasas-mro-finds-water-flowed-on-mars-longer-than-previously-thought/
37. Scientists find oceans of water on Mars. It’s just too deep to tap. – Berkeley News, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://news.berkeley.edu/2024/08/12/scientists-find-oceans-of-water-on-mars-its-just-too-deep-to-tap/
38. NASA rover discovers liquid water ‘ripples’ carved into Mars rock — and it could rewrite the Red Planet’s history | Live Science, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.livescience.com/space/mars/nasa-rover-discovers-liquid-water-ripples-carved-into-mars-rock-and-it-could-rewrite-the-red-planets-history
39. NASA Finds Evidence of Ancient Lake with Rippling Water on Mars – Newsweek, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.newsweek.com/nasa-finds-evidence-ancient-lake-rippling-water-mars-2019569
40. Mars Oxygen ISRU Experiment – Wikipedia, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Mars_Oxygen_ISRU_Experiment
41. MIT’s MOXIE experiment reliably produces oxygen on Mars, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://news.mit.edu/2022/moxie-oxygen-mars-0831
42. NASA’s Oxygen-Generating Experiment MOXIE Completes Mars Mission, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.nasa.gov/missions/mars-2020-perseverance/perseverance-rover/nasas-oxygen-generating-experiment-moxie-completes-mars-mission/
43. How will astronauts breathe on Mars? MOXIE could be the answer. – BBC Sky at Night Magazine, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.skyatnightmagazine.com/space-missions/how-will-astronauts-breathe-on-mars-moxie
44. Life Support System – National Space Society, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://nss.org/settlement/nasa/Contest/Results/96/winner/seis.html
45. Life Support Subsystems – NASA, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.nasa.gov/reference/jsc-life-support-subsystems/
46. Game-changing life support system for Mars missions – UK Space Agency blog, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://space.blog.gov.uk/2024/09/09/game-changing-life-support-system-for-mars-missions/
47. caas.usu.edu, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://caas.usu.edu/cultivate/spring19/farming-mars#:~:text=Barriers%20to%20growing%20food%20on,with%20a%20non%2Dliving%20dust.
48. The Potential for Lunar and Martian Regolith Simulants to Sustain Plant Growth: A Multidisciplinary Overview – Frontiers, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.frontiersin.org/journals/astronomy-and-space-sciences/articles/10.3389/fspas.2021.747821/full
49. Farming on Mars will be a lot harder than ‘The Martian’ made it seem – Science News, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.sciencenews.org/article/mars-farming-harder-martian-regolith-soil
50. Farming on Mars: Treatment of basaltic regolith soil and briny water simulants sustains plant growth – PMC – PubMed Central, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9385024/
51. Aeroponics – Marspedia, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, http://marspedia.org/Aeroponics
52. Hydroponics in space – Sunshine Greenhouse Kits, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://sunshinegreenhouse.com/blogs/sunshine-greenhouse-kit-blog/hydroponics-in-space
53. Scaling Agriculture on Mars – NASA Spaceflight Forum, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://forum.nasaspaceflight.com/index.php?topic=35877.1740
54. Food production on Mars: Dirt farming as the most scalable solution for settlement, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.centauri-dreams.org/2023/01/26/food-production-on-mars-dirt-farming-as-the-most-scalable-solution-for-settlement/
55. Powering a Hydroponic Farm on Mars – KBR, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.kbr.com/en-au/insights-news/stories/powering-hydroponic-farm-mars
56. Are there actually any good sources of usable energy on Mars?, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://space.stackexchange.com/questions/69431/are-there-actually-any-good-sources-of-usable-energy-on-mars
57. Solar Power Better Than Reactors for Mars – – CosmoQuest, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://cosmoquest.org/x/2022/04/solar-power-better-than-reactors-for-mars/
58. Solar beats nuclear at many potential settlement sites on Mars | College of Chemistry, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://chemistry.berkeley.edu/news/solar-beats-nuclear-many-potential-settlement-sites-mars
59. www.nasa.gov, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.nasa.gov/wp-content/uploads/2024/12/acr24-mars-surface-power-decision.pdf
60. The Role of Solar Energy for Colonising the Planet MARS – Waaree, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://waaree.com/blog/the-role-of-solar-energy-for-colonising-the-planet-mars/
61. Cost of energy on Mars – Marspedia, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://marspedia.org/Cost_of_energy_on_Mars
62. Ways to power a future Mars colony? – Reddit, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.reddit.com/r/Mars/comments/w7mj7x/ways_to_power_a_future_mars_colony/
63. healthcare-bulletin.co.uk, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://healthcare-bulletin.co.uk/article/physiological-responses-to-space-travel-a-systematic-review-2461/#:~:text=pressure%20(LBNP)%20training-,Musculoskeletal%20Degradation,Vico%20et%20al.
64. The Partial Gravity of the Moon and Mars Appears Insufficient to Maintain Human Health, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://ntrs.nasa.gov/api/citations/20210019591/downloads/ICES-2021-142.pdf
65. Traveling to Mars Will Wreak Havoc on Our Bodies – Can We Prevent It? | UC San Francisco, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.ucsf.edu/news/2017/07/407806/traveling-mars-will-wreak-havoc-our-bodies-can-we-prevent-it
66. ESA – Human health and performance – European Space Agency, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.esa.int/Science_Exploration/Human_and_Robotic_Exploration/Exploration/Human_health_and_performance
67. Bone Loss OCHMO-TB-030 Rev C – NASA, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.nasa.gov/wp-content/uploads/2023/12/ochmo-tb-030-bone-loss.pdf
68. ESA – Musculo-skeletal system : Bone and Muscle loss – European Space Agency, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.esa.int/Enabling_Support/Preparing_for_the_Future/Space_for_Earth/Space_for_health/Musculo-skeletal_system_Bone_and_Muscle_loss
69. HHC Spaceflight Risks – NASA, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.nasa.gov/humans-in-space/hhc-spaceflight-risks/
70. How astronauts take care of their mental health in space, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.asc-csa.gc.ca/eng/youth-educators/toolkits/mental-health-and-isolation/how-astronauts-take-care-of-their-mental-health-in-space.asp
71. Countermeasures to Loss of Muscle and Bone During Spaceflight – ResearchGate, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.researchgate.net/publication/320361728_Countermeasures_to_Loss_of_Muscle_and_Bone_During_Spaceflight
72. Mechanisms and Countermeasures for Muscle Atrophy in Microgravity – PubMed, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/39768210/
73. Countermeasures for Microgravity Induced Musculoskeletal Dysfunction – Vertically Integrated Projects – Virginia Commonwealth University, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://vip.vcu.edu/musculoskeletal/
74. Spaceflight Associated Neuro- ocular Syndrome (SANS) OCHMO-MTB-001 – NASA, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.nasa.gov/wp-content/uploads/2024/02/ochmo-mtb-001-sans.pdf?emrc=d4c581
75. Spaceflight associated neuro-ocular syndrome: proposed pathogenesis, terrestrial analogues, and emerging countermeasures | British Journal of Ophthalmology, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://bjo.bmj.com/content/107/7/895
76. Risk of Spaceflight Associated Neuro-ocular Syndrome (SANS) – NASA, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.nasa.gov/reference/risk-of-spaceflight-associated-neuro-ocular-syndrome-sans/
77. NASA reports shocking vision changes in astronauts after months in space with long-term eye damage risks, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://timesofindia.indiatimes.com/science/nasa-reports-shocking-vision-changes-in-astronauts-after-months-in-space-with-long-term-eye-damage-risks/articleshow/122827364.cms
78. Spaceflight-Associated Neuro-Ocular Syndrome (SANS) – EyeWiki, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://eyewiki.org/Spaceflight-Associated_Neuro-Ocular_Syndrome_(SANS)
79. The Burden of Space Exploration on the Mental Health of Astronauts: A Narrative Review, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8696290/
80. ESA – Human health – European Space Agency, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.esa.int/Science_Exploration/Human_and_Robotic_Exploration/Research/Human_health
81. Psychological Effects of Isolation and Confinement in Space: Short Note – ResearchGate, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.researchgate.net/publication/392517779_Psychological_Effects_of_Isolation_and_Confinement_in_Space_Short_Note
82. Psychological and Behavioral Changes during Confinement in a 520-Day Simulated Interplanetary Mission to Mars – PubMed Central, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3968121/
83. Mission to Mars: What Psychological Stressors Might You Encounter? With Nick Kanas, MD – Psi Chi, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.psichi.org/page/213EyeSPR17aKanas
84. Can Humans Endure the Psychological Torment of Mars? – Reddit, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.reddit.com/r/Mars/comments/1azvu9d/can_humans_endure_the_psychological_torment_of/
85. Risk of behavioral conditions and psychiatric disorders – NASA, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.nasa.gov/reference/risk-of-behavioral-conditions-and-psychiatric-disorders/
86. Mind over Mars: The psychology of space exploration, with Suzanne Bell, PhD, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.apa.org/news/podcasts/speaking-of-psychology/mars-habitat.html
87. Risk of Adverse Health Outcomes and Decrements in Performance due to Inflight Medical Conditions – NASA, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.nasa.gov/directorates/esdmd/hhp/risk-of-adverse-health-outcomes-and-decrements-in-performance-due-to-inflight-medical-conditions/
88. How Scientifically Accurate is The Martian? – National Space Centre, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.spacecentre.co.uk/news/space-now-blog/how-scientifically-accurate-is-the-martian/
89. How Scientifically Accurate is The Martian? – The Mars Society, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.marssociety.org/news/2015/10/06/how-scientifically-accurate-is-the-martian/
90. How scientifically accurate is ‘The Martian’? Ask W&M’s budding astrobotanists | W&M News Archive | William & Mary, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.wm.edu/news/stories/2020/how-scientifically-accurate-is-the-martian-ask-wms-budding-astrobotanists.php
91. How Accurate Is ‘The Martian’?, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.outsideonline.com/culture/books-media/how-accurate-martian
92. What ‘The Martian’ Gets Right (and Wrong) About Science – Time Magazine, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://time.com/4055413/martian-movie-review-science-accuracy-matt-damon/
93. The Martian: A science movie review | Physics Today – AIP Publishing, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://pubs.aip.org/physicstoday/online/12054/The-Martian-A-science-movie-review
94. The Martian Movie Scientific Accuracy | The Brink – Boston University, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.bu.edu/articles/2015/the-martian-movie-mars/
95. Mars Colonization by 2027: Is It Realistic? : r/space – Reddit, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.reddit.com/r/space/comments/178c8uy/mars_colonization_by_2027_is_it_realistic/
96. The Human Mission to Mars: Colonizing the Red Planet, Joel S. Levine and Rudy Schild, Editors, Cosmology Scienc, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://ntrs.nasa.gov/api/citations/20110004142/downloads/20110004142.pdf
97. SpaceX Mars colonization program – Wikipedia, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/SpaceX_Mars_colonization_program
98. The Case for Colonizing Mars, by Robert Zubrin – NSS – National Space Society, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://nss.org/the-case-for-colonizing-mars-by-robert-zubrin/
99. A Hater’s Guide to Life on Mars. Colonizing Mars is bullshit. | by Adeene Denton – Medium, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://medium.com/@adeene.denton/a-haters-guide-to-life-on-mars-5a89e8425250
100. Mars science fiction writing is a ‘Red Mirror’ to today’s world | ASU News, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://news.asu.edu/20220623-creativity-mars-science-fiction-writing-red-mirror-todays-world
101. The Case Against Mars – Boston Review, erişim tarihi Temmuz 28, 2025, https://www.bostonreview.net/articles/byron-williston-taking-space-back-space-cadets/