F.7.2.2. Mitoz
Önerilen Süre: 4 ders saati
F.7.2.2.1. Mitozun canlılar için önemini açıklar.
F.7.2.2.2. Mitozun birbirini takip eden farklı evrelerden oluştuğunu açıklar.
Mitoz evrelerinin adları verilmez.
“Mitoz” konusunu öğrenirsem ne kazanacağım? Günlük yaşamıma bir faydası olacak mı?
Mitoz nedir?
Mitoz sonucunda ne oluşur?
Birbirinin genetik kopyası iki adet hücre oluşur.
Mitozla oluşan kopyalar birbirine ne kadar benzer?
Görev, organel çeşidi, kromozom sayısı ve sahip olunan genetik kod açısından aynıdır. Ancak oluşan hücrelerin boyutları, içerdikleri organellerin sayıları farklılık gösterir.
Mitoz bölünme neden gereklidir?
Hücre yaşayan bir canlıdır ve yaşamı boyunca beslenerek büyür. Bunun sonucunda hacmi hızla artar. Bu artış devam eder ve bir süre sonra sahip olduğu zar hücrenin içindeki tüm organellerin istediği oksijeni ve besini içeriye almak için küçük gelmeye başlar. Bu olduğunda hücre çekirdeği bir karar verir: Bölünüyoruz.
Hücre nasıl bölünür?
Hücrenin çeşidine göre farklı bölünme şekilleri gözlemleriz. Hayvan ve bitki hücreleri farklı şekillerde bölünür çünkü bölünmeden sorumlu yapı olan sentrozom hayvan hücresinde bulunurken bitki hücresinde bulunmaz.
Hayvan hücresinin nasıl bölündüğünü aşağıdaki etkileşimli içerik ile gözlemleyebilirsin.
Hayvan hücrelerinde bölünme, hücre zarının boğumlanması yöntemiyle gerçekleşir. Bitki hücrelerinde ise “ara lamel” denilen bir yöntemle hücre zarı bölünmesi gerçekleşmektedir.
Ara lamel nedir?
Ara lamel golgi cisimciği tarafından üretilen bir yapı olup hücrelerin birbirinden ayrılmasını sağlar. Ara lamel düzlemsel bir yapıdadır ve bitki hücrelerinin köşeli şekle sahip olmasını hücre bölünmesi sırasında görülen ara lamel olayına bağlarız.
Kromozom nedir?
Hücre çekirdeğinde bulunan DNA zincirinin oluşturduğu kalıtsal yapılara kromozom denir. Kromozom sayısı konusunda bilinmesi gereken en önemli detay, bir türün tüm sağlıklı üyelerinde aynı sayıda olmasıdır. Biz insanlarda kromozom sayısı 46’dır. Ayrıca kromozom sayısı canlının gelişmişliği hakkında hiçbir anlam ifade etmez.
Kromozomun görevi nedir?
Kromozomlar genetik bilgilerimizi zarar görmeden taşımak amacıyla yalnızca bölünme anında görülebilir hale gelir. DNA sarmalı, hücre bölünmeden önce düzenli biçimde katlanır ve kromozomları oluşturur. DNA gibi çok uzun ve karmaşık ipliğin kromozom içine düzenli biçimde yerleştirilmeden taşınması tehlikeli sonuçlara neden olabileceği için mitoz bölünme öncesi bu işlem en sağlıklı biçimde tamamlanır. Bölünme zamanı geldiğinde ise kromozomlar yeni hücrelerine taşınır.
Buraya kadar geldiğine göre konuyla ilgileniyorsun. Aşağıdaki kısa animasyonu izleyerek doğrusal olmayan yayılma ile doğrusal olan yayılma arasındaki farkı daha iyi anlayabilirsin.
Aşağıda senin için hazırlanmış bir test ile buraya kadar öğrendiklerini kontrol edebilirsin.
Mitozun özellikleri nelerdir?
- Bedenimizi oluşturan hücrelerde (vücut hücreleri) görülür.
- Üreme hücrelerinde mitoz görülmez.
- Yaralarımız mitoz sayesinde iyileşir.
- Bir çocuğun büyümesi mitoz sayesinde olur.
- Bir çocuğun gelişmesi (ergenlik vb.) mitoz sayesinde olur.
- Mitoz bölünme sonrasında iki adet yavru hücre oluşur.
- Mitozla oluşan hücreler genetik olarak ve organel çeşidi olarak birbirinin kopyasıdır.
- Mitoz bölünme sonucu oluşan hücreler kütle, hacim, organel sayısı olarak eşit değildir.
- Olgun alyuvar hücresi, sinir hücresi ve üreme hücreleri (yumurta, sperm ve polen) mitoz bölünme geçirmez.
- Mitoz bölünme 2n kromozomlu hücrelerde görülür ve oluşan yavru bireyler de 2n kromozoma sahiptir.
Bunu biliyor muydun?
Kertenkeleler düşmanlarının dikkatini dağıtmak için kuyruğunun bir bölümünü bırakıp kaçar. Bu sırada kuyruk hızla çırpınma hareketi yaparak düşmanın dikkatini çeker. Kertenkele ise çoktan ortamdan uzaklaşmıştır. Kertenekelenin kopan kuyruğu mitoz bölünme sayesinde rejenerasyon denilen bir yöntemle eski haline gelir.
Aşağıdaki “Mitoz Bölünme” ile ilgili animasyonu izleyerek dinlenirken bilgi alabilirsin.
Mitozun aşamaları nelerdir?
Mitozun aşamalarının özel isimleri ve ayrıntıları olsa da bunları bilmene gerek yok. Ortaokul seviyesi için hazırlanan bu içerikte, müfredatta yer aldığı üzere yalnızca görüntüleri ve bunların sıralamasını doğru biliyor olman yeterli olacaktır.
1. Mitoz bölünme öncesinde bulunan bir hayvan hücresi:
2. Hücre mitoz bölünmeye karar verdikten sonra DNA kendisini kopyalayıp iki katına çıkıyor. Böylece yeni hücrede de kalıtsal bilginin olması için ilk adım atılıyor. Bunun sonrasında hücre çekirdeği erimeye başlıyor.
3. DNA zinciri kusursuz bir bölünme için paketlenmelidir. Aksi durumda çok karmaşık haliyle taşınırsa bu durum hücrenin ölmesine neden olabilir. Bunun için X şekline benzeyen kromozomlar oluşuyor, bu sırada çekirdek zarı neredeyse tamamen erimiş hale geliyor.
4. Kromozomlar ayrılma için hazır ve hücrenin ortasına diziliyorlar. Böylece bölünme sırasında herhangi bir kaza yaşanma olasılığı azalacak.
5. Kardeş kromatitler birbirinden ayrılıyor, bu durum yalnızca mitoz bölünmede görülür.
6. Ayrılma neredeyse tamamlandı, çekirdek bölünmesi yani karyokinez en zor kısmıydı. Sırada sitoplazma bölünmesi yani sitokinez var.
7. Hücre bölünmesi kusursuz biçimde tamamlandı ve böylece iki adet birbirinin genetik kopyası yavru birey oluştu:
Başka bir gösterim şeklini aşağıdan görebilirsin. [ Jpablo cad and juliana osoriotranslation]
Aşağıdaki kısa testi çözerek konuyu tamamlayabilirsin.
İçerik Sürümü: 1.1
Son Güncelleme: 09 Ağustos 2024
Kaynakça
Aşağıda belirtilenler dışında; 3D çizimler, kaplama tasarımları, yapay zeka çalışmaları, sesler, mixing, mastering, animasyon, senaryo ve kodlama: aydınoloji
Uyarı: Görsel ve işitsel materyallerin tümü lisanslı yazılımlarla tekrar düzenlenerek kullanılmıştır. Daha fazla bilgi alın.
Akademik Kaynakça
B. JJ, Tanaka TU (November 2005) https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1371039/
Ankara Üniversitesi (Açık Ders) https://acikders.ankara.edu.tr/course/view.php?id=9022
Görsel Kaynakça
Original: Jpablo cad and juliana osoriotranslation: MattDerivative work: M3.dahl, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Kertenkele görseli: Photo by Patrick Koschwanez on Unsplash
Bir yanıt yazın